Ctrl+F to search

Codices

 

Laur. Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, ms. Plut. 73-14, ff. 124ra-

M Madrid, BNE, MSS/928, ff. 77ra-

Y: Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13017, ff. 103ra

 

[Laur. 124ra; M 77ra; Y 103ra]

 

Dictio prima de universis aegritudinibus capitis tertii libri Canonis in medicina. Capitulum de utilitate capitis et partibus ipsius

 

Inquit Galienus: Intentio in creando caput non est cerebrum, neque auditus, neque odoratus, neque gustus neque tactus. Haec enim membra et virtutes in animalibus reperiuntur capite carentibus, sed intentio in ipso est bonitas dispositionis oculi in ipsius conversione quae ei creata est ut oculus habeat elevationem –vel speculationem^[1]– et subliminationem super omnia membra in omnibus partibus. Comparatio namque oculi ad corpus est propinqua comparationi speculationis ad exercitum et locorum quidem qui speculatoribus^[2] melior et convenientior est locus est^[3] altus et iterum omni oculo non est necessarium creare caput absolute, sed animali lenem habenti oculum cuius oculus multa indiget cautela et loci adfirmatione. Namque pluribus animalibus capitibus privatis duo creata sunt additamenta a corpore sublimata super quae^[4] oculi ipsorum decenter constituti sunt, ut ipsorum unusquisque^[5] speculationem^[6] et sublimationem suo habeat visui amplius in conversionibus^[7] oculi ipsorum non est caput creare necessarium propter duritiem nuclae^[8] ipsius –id est partis quae de oculo videtur^[9][10]– et nec caput est necessarium nisi animalibus quorum oculi capacitate –etiam nido^[11]– indigent et quibus nervos advenire necesse^[12] est propter diversitatem motuum nuclae^[13] et palpebrarum^[14] –propter motus multos ex motibus^[15]–. Nam huiusmodi non est conveniens membrum unum elongatum gratile. Et nos quidem perscrutabimur illud^[16] in capitulo de oculo. Partes vero capitis essentiales et quae eas sequuntur sunt: capilli, deinde cutis, post caro, deinde panniculus, postea craneum^[17], deinde panniculus durus, post panniculus subtilis, nominatus secundina^[18], deinde cerebrum, scilicet substantia eius et ventres ipsius et quod in eis existit, postea duo panniculi sub eo, deinde rete, postea est os^[19] quod est cerebris basis.

 

Capitulum de anathomia cerebri

Cerebri autem hominis anathomia est haec: Cerebrum enim dividitur in substantiam velativam et substanstiam medullarem et ventres in ipso spiritu plenos^[20]. Nervi vero sunt^[21] sicut virgulta^[22] ab ipso prodeuntia non tamen secundum quod sint partes substantiae ipsius proprie. Et totum quidem^[23] cerebrum in sui longitudine mediationem^[24] habet penetrantem in ipsius siphac et medullam et eius ventres propter illud quod in parilitate de iuvamento noto existit. Et si sit parilitas in ventre anteriori^[25] solum sensui magis apparens. Cerebri vero substantia frigida creata est et humida frigida quidem ne ipsum inflamet multitudo quae ei advenit ex fortitudinibus motuum nervorum et passionibus sensuum et motibus spiritus in alterationibus imaginativis et cogitativis et memorialibus et ut eo temperetur spiritus a corde egrediens et ad ipsum penetrans in duabus venis ascendentibus ab eo ad ipsum. Et humidum quidem creatum est ut ipsum motus non exsiccent et ut eius figura sit bona. Et est creatum molle –vel lene^[26]– et pingue. Eius quidem pinguedo est^[27] ut sit quod^[28] ex^[29] nervis oritur viscosum. Et lenitatis quidem causam dixit Galienus^[30] in ipso existere ut eius figura bona fiat et ipsius alteratio cum imaginationibus. Lene enim alterationes facilius suscipit. Hoc ergo est quod ipse dixit. Dico autem creatum est lene ut sit pingue et^[31] ut nutrimentum quod nervis gradatim duris tribuit sit bonum. Nervi enim [M 77rb] ex cerebro etiam nutruntur et nuca^[32]. Amplius substantia dura non augmentat –durum quantum ipsum augmentat^[33]– lene et ut in eo quod ab ipso oritur sit^[34] flexibilitas cum quaedam ab eo orientia indurari apud suas extremitates sit necesse propter illud^[35] quod memoraturi^[36] sumus de nervorum iuvamentis. Et propterea quod istis nascentibus indurari necessarium est secundum gradus^[37] et ipsorum durities est durities^[38] flexuosa. Et^[39] oportet ut substantia originis eius sit substantia flexuosa et^[40] pinguis. Pingue enim et viscosum lene est procul [Y 103rb] dubio et etiam^[41] ut spiritus quem ipsum^[42] circumdat et qui motus velocitate indiget sit humiditate sustentatus. Et rursum ut ipsius raritate allevietur. Quod tantum^[43] in membris [Laur. 124rb] durum est gravius est tamen^[44] leni humido raro. Verumtamen cerebri substantia etiam in lenitate et duritie inaequalis existit. Nam pars eius anterior est lenior et ipsius pars posterior est durior. Et inter duas^[45] partes gradibus velaminis duri cuius rememorabuntur^[46] in ipso insequentibus distinctum est. Anterius autem cerebrum non est factum lene nisi quoniam plurimum nervorum sensus^[47] et proprie qui sunt visus et auditus oritur ex eo. Sensus enim speculator est et speculatoris inclinatio ad partem anteriorem est dignior –vel convenientior^[48]–. Et plurimum nervorum motus oritur a^[49] postremo ipsius. Et ex ipso oritur nuca quae est^[50] eius nuntius^[51] et vicarius in cursu dorsi et ubi necessarium est ex ipsa oriri nervos fortes. Nervi autem motus tanta^[52] indigent duritie superflua quam non indigent nervi sensus, sed lenitas est eius^[53] convenientior. Eius igitur origo –id est nucae^[54]– facta est durior. Velamen^[55] autem in ipso –id est cerebro^[56]– non gradatim existit nisi ut^[57] sit differentia^[58] et dicitur ut sit lene separatum a contactu duri. Et manifestum quidem est quod in ipso multum accidit. Propter hanc vero reflexionem sunt etiam iuvamenta alia. Nam venae ad cerebrum ascendentes^[59] et in ipso divisae –vel separatae^[60]– aliquo egent cui invitantur et eas fortes faciet^[61]. Qua^[62] posita est ergo reflexio haec substentaculum earum. Et sub postremo quidem huius reflexionis et in posterioribus eius est^[63] torcular quod est sanguinis^[64] effusio^[65] in amplitudine quadam quae est sicut lacinia. Et ex ipsa quidem in ea ramificantur^[66] venae in quibus sanguis separatur et cerebri substantiae adsimilatur. Deinde venae suis orificiis suggendo* eam exsiccant et ad duas venas ipsam coniungunt sicut rememorati sumus^[67] in illius anathomia. Et ex hac quidem reflexione provenit iuvamentum ad hoc^[68] ut ligamentorum velaminis adherentis^[69] a^[70] cerebro sit origo in aequidistantia commissurae cranei quae est coram ipso^[71] –vel sequitur ipsum^[72][73]–. In anteriore praeterea cerebro oriuntur duo additamenta^[74] mamillaria quibus fit odoratus. Quae quidem a lenitate cerebri parumper differunt, sed postea consequitur ea nervorum durities. Amplius totum cerebrum duobus^[75] cooperitur panniculis quorum unus subtilis sequitur ipsum et alter spissus sequitur os. Qui quidem duo creati sunt ut sint duo distinguentia inter cerebrum et os et ut cerebrum substantia^[76] ossis non contingat et^[77] ne ad ipsum ex osse nocumenta^[78] perveniant. Hic autem tactus non accidit nisi in dispositionibus additionis cerebri in substantia sua aut in dilatatione quae ei accidit successione constrictionis. Cerebrum praeterea quandoque^[79] elevatur ad^[80] craneum cum quadam adsunt dispositiones sicut voces fortes. Ergo propter huiusmodi iuvamenta inter cerebrum et os cranei duo ponuntur distinguentia media inter ea in lenitate et duritie. Et duo quidem ponuntur ut sit illud^[81] cuius obviatio ossi non est bona absque medio illud^[82] idem cuius obviatio cerebro est bona absque medio, sed distinctum est inter ea. Est ergo cerebro propinquus subtilis et ossi propinquus est spissus. Et cum hoc sunt sicut tutamen unum. Hic autem panniculus praeter hoc quod est cerebri tutamen est ligamentum venarum quae sunt in cerebro quietarum et pulsatilium. Et est sicut secundina servans situs venarum in ipso textarum. Qua propter ingreditur etiam cerebri substantiam in locis multis commissurarum^[83] eius et tendit ad ventres ipsius et pervenit apud postremum secum^[84] –vel inter^[85] sectum^[86]– propterea quia non eget eo propter sui –scilicet postremi^[87]– duritiem. Panniculus vero spissus cerebro non adheret neque subtili, ita ut in omni loco sit decenter situs super ipsum, sed est ab eo elevatus. Et inter ipsos quidem non continuat nisi venae penetrantes in spisso et pervenientes ad subtilem. Spissus autem^[88] vadit ad^[89] [M 77va] craneum cum ligamentis pannicularibus ortis a spisso stringentibus ipsum ad commissuras ne super cerebrum vehementer gravet. Et haec quidem ligamenta ex commissuris elevantur usque ad exteriora cranei et oriuntur illic, ita ut ex eis texatur panniculus craneum cooperiens. Et propter^[90] illud adfirmatur ligamentum –vel ligatio^[91]– panniculi spissi etiam cum craneo [Laur. 124va]. Cerebrum praeterea in longitudine sua tres habet ventres^[92] et si unusquisque venter in sui latitudine duas habet partes^[93]. Et anterior quidem pars sensibilis est separationis in duas partes, scilicet: dexteram et sinistram. Et haec pars iuvat ad odoratum et ad expulsionem superfluitatis cum^[94] sternutatione et ad partiendum plurimum spiritus sensibilis et ad operationes virtutum formativarum quae sunt de virtutibus adprehensionis interioris^[95]. Venter autem postremus est etiam magnus, quoniam ipse^[96] implet magni membri vacuitatem^[97] et quoniam est principium magnae rei, scilicet nucae et ex eo partitur plurimum spiritus motui. Et illic quidem sunt virtutis^[98][99] servativae operationes^[100], sed tamen est minor anteriore^[101]. Immo cuiusque duorum ventrium anterioris [Y 103va] et cum hoc minoratur gradatim usque ad nucam et inspissatur usque ad duritiem. Medius autem venter est sicut transitus ex parte anteriore^[102] ad partem posteriorem et est sicut deyliz –scilicet petri ^[103]– –Deyliz est locus de quo fit^[104] transitus^[105] de uno loco ad alium et proprie quando sub terra^[106]– situs inter eos. Et ipse quidem propter illud magnificatur et elongatur quoniam est reddens de magno ad magnum et per ipsum continuatur spiritus anterior cum spiritu posteriori^[107] et pervenit ad amplitudinem curvitatum memorialium praedictarum et principium huius ventris^[108] primum cooperitur itaque^[109] videtur^[110] illud^[111] quod est interius^[112] sicut spiritum et per illud elevatur ut sit transitus. Et cum hoc elongatur rotunditate sua a nocumentis et fit fortis ad tollerandum quod super eum sustentatur de velamine qui est secundum gradus. Et illic coniunguntur duo ventres cerebri anteriores^[113]. Itaque separantur^[114] a posteriori^[115] in hoc transitu. Et ille quidem locus nominatur coniunctio duorum ventrium. Et hic idem transitus est venter et quoniam est transitus^[116] deferens a formatione ad servationem est melior locus cogitationi et imaginationi secundum quod scivisti. Quod autem ventres isti sint loca earum^[117] operationum significatur ex nocumentis quae ex eis accidunt. Destruitur enim^[118] cum nocumento cuiusque partis eius operatio aut ingreditur ipsam laesio et panniculi subtilis pars cooperitur et cooperit^[119] ventres cerebri usque ad camhaduti^[120] –id est occipud^[121]– super quod est tunica. Durities vero eius quod est post illud^[122] sifficit ipsi loco cooperturae velaminis –excusat ipsum ne velamine cooperatur^[123]–. Commisuratio^[124] autem quae existit in ventribus cerebri est ut spiritus animalis in substantiam cerebri transitum habeat, sicut in ventres eius cum non omni hora sit venter dilatatus et aptus et spiritus animalis sit paucus ubi^[125] ventres tantummodo aperiuntur. Et etiam quia spiritus alteratio parum completur a complexione quae est cordis usque ad complexionem quae est cerebri^[126], ut in ipso fiat eius decoctio assumpta ex eius complexione. Et est quia in primis cum ad cerebrum pervenit vadit ad vacuitatem^[127] eius primam ut in ipsa coquatur. Deinde penetrat^[128] ad ventrem medium et augmentatur in ipso decoctio. Postea completur eius decoctio^[129] in ventre posteriori^[130]. Decoctio vero optima non fit nisi permixtione^[131] et commixtione^[132] et penetratione^[133] in partibus coci sicut est dispositio cibi in epate* secundum quod narraturi sumus in hiis quae expectamus. Commissura^[134] autem anterioris plura habet singularia quam commissura posterioris, quoniam proportio commissurae ad commissuram est sicut proportio membri ad membrum fere. Et causa quidem minorationis posterioris –id est quare minus sit posteriore^[135]– ab anteriori^[136] invenitur in commissura. Et inter hunc ventrem et ventrem posteriorem sub eis est locus qui est partitio durarum venarum^[137] magnarum ad cerebrum ascendentium quarum rememorati fuimus in ramis ipsarum ex quibus texitur secundina sub cerebro. Et illi quidem rami innixi^[138] sunt corpori^[139] de grave glandularum implenti^[140] quod est inter eos^[141] et sustinet eos, sicut est dispositio in reliquis partitis^[142] venosis^[143]. Vacuitatis enim quae inter eos cadit proprietas est ut etiam impleatur carne glandosa. Et istae quidem glandulae figura ramorum praedictorum figurantur secundum formam partitionis narratae^[144]. Quemadmodum enim rami aut partitio rememorati^[145] a stricto^[146] incipiunt et in amplum finiuntur faciens dilatationem. Similiter caput huius glandulae factum est pinealis formae cuius [Laur. 124vb] caput est sequens initium partitionis desuper et incedit cum eo tendens versus finem eius usque ad complementum suspensionis ramorum et est^[147] illic contextum secundum similitudinem texturae [M 77vb] secundinae et requiescit in ipso. Et pars cerebri comprehendentis super hunc ventrem medium communitas eius. Et est^[148] ipsius partes quae sunt desuper sunt vermicularis formae commissuratae ex commissuris positis in longitudine sui ligatae ad invicem ut possit extendi et contrahi^[149] sicut vermis revolutus –vel incedens^[150]– et superius eius interius coopertum est panniculo qui cooperit cerebrum usque ad posteriorem et est compositum cum duobus additamentis cerebri rotundis comprehensis^[151] –vel contentis^[152]– longitudine sicut duae coxae vicinae ad contactum et elongatae ad separandum ligamentis quae nominantur corde ut ab eis non removeatur, ut cum vermis^[153] extenditur et eius latitudo constringitur comprimat haec duo additamenta usque ad coniunctionem et oppiletur meatus. Et cum contrahitur^[154] ad exprimendum et augmentatur latitudo elongetur ad separandum et aperiatur meatus. Quod autem de eo sequitur posterius cerebrum est minus et pervenit –id est habet vacuitatem^[155]– ad aliquantulam aliquam^[156] vacuitatem –vel concavitatem^[157]– et sistitur in posteriore cerebro sicut ex eo intrans in introitu. Et eius quidem anterius est latius ipsius posteriore secundum formam quam cerebrum tolerat. Duo vero praedicta additamenta nominantur unalia^[158]. Et in ipsis quidem^[159] numquam commissurae fiunt, sed sunt lenia ut ipsorum constrictio et cooperimentum [Y 103vb] sint fortiora et ut ipsorum oboedientia ad motionem propter motum rei alterius^[160] sit magis similis oboedientiae rei unius. Expulsio praeterea superfluitatum cerebri duos habet meatus quorum unus est in ventre anteriori^[161] et apud terminum communem^[162] qui est^[163] inter ipsum et illum qui est post eum et alter est in ventre medio. Posterior vero venter meatum singularem non habet. Et illud ideo quoniam in postremo positus est et etiam^[164] est parvus^[165] comparatione^[166] sui ad anteriorem non tollerans foramina et inversationem –in altero* sufficit ei ille solus^[167]–. Medius vero meatum habet communem inter illum et se et hoc proprie. Nucae quoque duo facti sunt exitus per quos quaedam eius^[168] superfluitates resolvuntur et expelluntur. Et isti duo meatus cum incipiunt ex duobus ventribus et penetrant in ipsum^[169] cerebrum transversantur versus obviationem apud transitum unum profundum cuius principium est velamen subtile et eius postremum et est inferius. Est^[170] apud velamen durum et est strictum sicut caput rosae^[171] incipiens ab amplo rotundum usque ad strictum perveniens. Qua propter nominatur caput rosae et nominatur etiam^[172] infusorium. Cum ergo penetrat in panniculum durum obviat illic meatui in glandula quasi sphera* compressa a duobus lateribus oppositis superius et inferius. Et sunt inter panniculum durum et meatum palati, deinde reperitur illic transitus qui est in concavitatibus colatorii in supremo^[173] palati.

 

Sermo universalis de^[174] aegritudinibus capitis facientibus aegridutines in ipso

Oportet de scire quod aegritudines numeratae omnes accidunt capiti^[175]. Verumtamen nostra^[176] intentio^[177] hic cum dicimus caput est cerebrum et ipsius velamina. Ad capillorum vero aegritudines hic non declinamus in hac hora. Dicimus ergo quod cerebro^[178] accidunt species malitiae complexionis octo, scilicet: Singulares, et compositae, et factae cum materia aut vaporosa aut habente substantiam. Et multiplicantur in ipso aegritudines humiditatis. In omni enim cerebro in principio creationis humiditates superfluae existunt aut ex eo quod acquisivit a matrice aut postea quas mundare^[179] necesse est. Nam si purgatae non sunt magnificatur^[180] inde res –id est^[181] periculum^[182]– et est tota aut in corpore cerebri aut in venis eius aut in ipsius velaminibus. Et accidunt ei aegritudines compositionis aut in quantitate, sicut si sit minus quam oportet, aut in figura, sicut si sit eius figura mutata a cursu naturali et accidat^[183] inde laesio in operationibus suis aut canales sive meatus^[184] ipsius et vasa sint oppilata et oppilatio sit aut in ventre anteriori^[185] aut in ventre posteriori^[186] aut in utrisque^[187] ventribus simul [Laur. 125ra] diminuta aut integra aut in venis aut in arteriis^[188] aut in originibus nervorum aut dislocentur ligamenta velaminum eius aut cadat separatio inter velamina ipsius. Et accidunt ei aegritudines continuitatis propter resolutionem singularis^[189] in ipso aut in arteriis aut in^[190] venis ipsius aut in^[191] velaminibus eius aut in craneo. Et accidunt ei^[192] apostemata aut in substantia^[193] ipsius cerebri aut in panniculo eius subtili et spisso aut in reti aut in panniculo extrinseco, et totum hoc a materia unius humorum calidi^[194] aut frigidi. Et ex frigidis quidem putrefactis consequuntur apostemata calida; et frigidi et quieti faciunt apostemata quae nominari oportet frigida. Et tu quidem non reperies aliquam aegritudinem cerebri nisi redeuntem ad istas aut contingentem ex istis. Aegritudines praeterea cerebri aliae sunt propriae ipsius aut fiunt propter communitatem. Et quandoque magnificatur res –id est^[195] periculum^[196]– in aegritudinibus communitatis in ipso adeo ut fiant aegritudines [M 78ra] proprie perniciosae. Multotiens enim expelluntur ad ipsum in aegritudinibus pleuresis et sinantiae^[197]* materiae^[198] praefocantes^[199] et pernecantes et saepe^[200] pervenit ad ipsum in aegritudinibus communitatis^[201] apoplexia^[202] perniciosa propter nocumentum aliud in membro communicante.

 

Capitulum de significationibus ex quibus oportet cognosci dispositiones cerebri

Principia ex quibus pervenis ad cognitionem dispositionum cerebri sunt operationibus sensibilibus^[203] et operationibus moralibus, scilicet memoria, et cogitatione, et fomatione, et virtute mentis –vel intellectus^[204]–, et perscrutatione et operationibus mobilibus, et sunt operationes virtutis moventis membra mediantibus lacertis, et ex qualitate superfluitatum evacuatarum, ab eo in substantia sui, et colore, et gustu, scilicet^[205]: acuitate sua, et salsedine, et amaritudine, et insipiditate. Et ex quantitate ipsarum in parvitate et multitudine et fluxubilitate^[206] sua et ex^[207] ipsarum^[208] retentione omnino. Et ex hoc quod aeres et cibi ei conveniunt et diversificantur ei et nocent ipsi, et ex magnitudine capitis, et eius parvitate, et ex bonitate figurae eius, praedictae in capitulo de ossibus et malitia ipsius, et ex gravitate^[209] capitis et lenitate eius et ex dispositione tactus capitis et dispositione coloris eius et co[Y 104ra]loris^[210] venarum ipsius, et^[211] ex ulceribus et apostematibus quae in cute eius accidunt. Et ex dispositione coloris oculorum et venarum ipsorum^[212] et^[213] sanitatis^[214] et aegritudinis^[215] eorum et tactus ipsorum proprie. Et ex dispositione somni et vigiliarum, et ex dispositione capillorum in quantitate sua, scilicet^[216] paucitate et multitudine^[217] et grossitie^[218] et subtilitate et qualitate sua, scilicet^[219] figura ipsorum in crispitudine et planitie et colore eorum in nigredine et albedine vel flavitate^[220] et castaneitate et velocitate susceptionis canitiei et tarditate et in perseverantia secundum dispositionem sanitatis, aut remotione^[221] ab ea cum scissione ipsorum aut casu aut depilatione et^[222] reliquis dispositionibus ipsorum. Et ex^[223] dispositione colli in grossitie^[224] et subtilitate sua et sanitate ipsius et multitudine casus apostematum et scrofularum in ipso et paucitate ipsorum et similiter ex dispositione unae et duarum amigdalarum et^[225] dentium et ex dispositione virtutum et operationum in membris nervosis^[226] communicantibus cerebro^[227] quae sunt sicut matrix et stomacus et vesica. Significatio autem secundum communitatem est secundum duos modos: Unus eorum est ex dispositione membri communicantis cerebro in eo quod accidit cerebro secundum quod accidit cerebro. Et secundus est ex dispositione membri cuius communicatione cerebrum infirmatur et inquiritur quod membrum sit et quid sit in ipso et quomodo pervenit ad cerebrum. Et ex istis quidem significationibus significantur dispositiones quae sunt praesentes et illae quae sunt futurae et nondum sunt^[228] praesentes sicut ex longitudine tristitiae et horribilitatis significatur melancolia et almutil et alcutub –species melancoliae sunt^[229][230]– evenientes ex proximo et ex ira quae intentionem non habet. Epilepsia, aut melancolia aut [Laur. 125rb] mania et ex risu absque causa congelatio aut amentia^[231].

 

De qualitate significationis harum significationum^[232] secundum dispositiones cerebri et distinctionem horum modorum numeratorum donec perveniamus ad ultimam distinctionem^[233] secundum hanc declarationem. Capitulum de significationibus^[234] universalibus operationum cerebri

Significatio quidem assumpta ex genere operationum cum sunt sane adiuvat ad significandam^[235] cerebri salutem. Et si sunt laese significant laesionem in ipso. Laesiones autem operationum quemadmodum exposuimus sunt tres^[236], quae sunt: Debilitas, et mutatio, et permutatio^[237][238]; deinde destructio. Et sermo quidem universalis in significationibus operationum est quod ipsarum diminutio et destructio fiunt propter frigus et grossitudinem^[239] spiritus ex humiditate et non fiunt ex caliditate nisi magnificetur et perveniat ad hoc ut deiciat virtutem^[240]. Permutatio autem et quae motui comparantur fiunt ex caliditate et fiunt^[241] ex siccitate.

 

Capitulum de significationibus assumptis ex operationibus^[242] animalibus, id est ab anima^[243], et sensiblibus^[244] et moralibus et mobilibus et^[245] somnia continentur^[246] –in aliis et sunt^[247]– in summa moralium

Has operationes ingreditur laesio secundum quod cognoscitur destructionis aut debilitatis aut permutationis verbigratia. In sensibus quidem et incipiamus a visu, quoniam visum ingreditur laesio, aut ut destruatur^[248] aut ut^[249] debilitetur aut ut in ipso permutatio fiat et mutetur a cursu naturali et imaginetur quod non invenitur exterius, sicut fantasiae et cimices et pili et fumus et reliqua. Ex hiis enim nocumentis cum non sunt propria oculo, significatur laesio in cerebro. Et fantasiae etiam quandoque suo colore significant. Quod si aliquis dixerit quomodo fantasia alba [M 78rb] significat flegma frigidum dominari* quod est frigidum^[250]. Cum vos comparaveritis permutationem ad calorem –in aliis, ad calorem^[251]– dicemus quod illud est propter complexionem et^[252] non propter accidentia materierum quae accidant^[253] virtuti sanae integrae cum caliditate innata. Et in auditu quidem sicut si^[254] debilitetur et non audiat nisi quod propinquum est et forte aut permutetur et audiat quod non reperitur exterius sicut tonum similem percussioni aquae aut percussioni maleorum aut voci timpanorum aut sonui*^[255] foliorum^[256] arborum aut sufflationi ventorum aut reliquis, et significentur per illud, aut complexio sicca praesens in parte medii^[257] cerebri aut ventositates et vapores in ipso retenti, aut ad ipsum ascendentes et reliqua de quibus significatio habetur aut destruatur omnino. Debilitas vero et destructio fiunt propter multitudinem frigoris^[258]. Et quod aliquis audit quasi audiat ex longinquo^[259], fit propter humiditatem. Quod autem fit in odoratu^[260] est quia privatur aut debilitatur^[261] aut permutatur et sentit odores qui non reperiuntur exterius fetidos aut non fetidos et significant secundum plurimum humorem retentum^[262] in cerebro facientem ipsos. Si nihil proprium fuerit cum strictura narium –id est alcaiasimu^[263]–. Gustus autem et tactus hoc cursu procedunt, nisi –vel verumtamen^[264]– quia ipsorum mutatio a cursu naturali secundum plurimum significat corruptionem propriam in^[265] instrumentis ipsorum propinquis; et secundum minimum communicationem cerebri et proprie, sicut quando est commune*^[266], sicut stupor toti corpori^[267]. Et sensus quidem communicant in specie debilitatis et fortitudinis significantes dispositionem in cerebro perse[Y 104rb]verantem –vel assiduam^[268]– quae est perturbatio et claritas. Non est enim^[269] omnis^[270] debilitas^[271] cum perturbatione, quoniam quandoque est debilitas cum claritate sicut si homo videat aliquid propinquum et parvi radii bene et clare et videat res parvas, deinde cum elongantur aut multiplicantur ipsarum radii deficiat. Nam perturbatio et claritas quandoque sunt simul in debilitate^[272]. Et claritas quandoque est procul dubio cum virtute. Verum perturbatio semper significat materiam vaporosam^[273] et claritas significat siccitatem. Et haec quidem perturbatio fortasse subito figitur et est ex ea oppilatio et significat materiam vaporosam in venis cerebri et reti. Iudicium autem de –vel in^[274]– significationibus harum laesionum est quoniam quae procedit cursu permutationis secundum plurimum sequitur complexionem calidam et siccam. Et quae currit cursu^[275] [Laur. 125va] diminutionis et debilitatis^[276] secundum plurimum sequitur frigus –in aliis, calorem^[277]–. Et debilitas et destructio sequuntur frigus^[278] nisi sit^[279] cum vehementi adparitione corruptionis^[280] et casu^[281] virtutis. Tunc enim fortasse illud plurime erit ex caliditate. Verum caliditas conveniens est virtutibus^[282] comparata frigori –vel comparatione ad frigus^[283]–. Dum nocumentum complexionibus^[284] ab ea non magnificatur et eius corruptio virtute diminutionem possidere non facit. Oportet ergo ut non confidas tunc in istis significationibus, immo caveas significationes alias praedictas cuiusque^[285] duarum complexionum. Et destructio quidem quandoque significat festinationem causarum diminutionis si fuerit propter cerebri causam^[286] et non fuerit propter nocumenta in^[287] instrumentis corruptionis et incisionis et oppilationis et universaliter remotionis a bonitate sua propter nocumentum aut propter causam in ipso membro sensibili. Ex membris autem sensibilibus quod est valde cerebro propinquum recipit^[288] –minoratur^[289]– nisi si^[290] nocumentum sit in ipso commune, sicut auditus et odoratus. Plurimum enim nocumenti ipsius^[291] quod purgatione et^[292] complexionis commensuratione non removetur est ex cerebro. Qua propter reliquit^[293] sensus cum suis laeduntur sensatis, non significant nocumentum in ipsis caliditatis aut siccitatis non pervenientium ad hoc ut^[294] virtutem^[295] prosternant. Auditus autem et gustus secundum plurimum significant quod illa complexio est in cerebro^[296]. De operationibus vero moralibus sciendum est quoniam fortitudo meditationis et perscrutationis significat fortitudinem complexionis cerebri omnino. Et earum debilitas significat laesionem fortitudinis in ipso. Quare oportet ut demonstretur^[297] quae operationum sit laesa^[298]. Ex ipsis enim est corruptio virtutis imagionationis et formationis et eius –vel earum^[299]– nocumentum. Haec namque virtus cum est fortis iuvat significandam^[300] anterioris cerebri sanitatem. Haec autem virtus non est fortis, nisi cum homo bene potest servare formas sensatorum ut pote figurarum et sculpturarum et morum et gustuum et vocum et modulationum et reliquorum. Est enim aliquis hominum cui inest virtus integra –vel completa^[301]–, secundum hoc capitulum adeo ut qui ex eo geometrix^[302] optimus est consideret semel figuram lineatam et significetur in ipsius anima similis illi et eius litterae et narret quaestionem usque ad finem ipsius non indigens iterata consideratione in figura. Et similiter est dispositio quorumdam secundum comparationem –vel considerationem^[303]– ad modulationes. Et dispositio quorumdam cum comparatione –vel consideratione^[304]– ad gustus et reliquorum. Et ex hoc capitulo pendet bonitas cognitionis pulsus. Ipsa enim indiget immaginatione forti^[305] signata^[306] in anima ex tactis. Huic [M 78va] autem^[307] virtuti cum accidit nocumentum aut destruitur operatio vel intellectus^[308] et non remanet in ipso forma immaginationis sensatae post remotionem eius a proportione quae est inter ipsam et sensum^[309] cum eam^[310] sentit aut debilitatur et^[311] minuitur aut mutatur^[312] a cursu naturali ut immaginetur quod significat eius debilitatem. Mutatio vero eius et destructio operationis ipsius^[313] secundum plurimum significant superfluitatem frigoris aut siccitatis in anteriori^[314] cerebro aut humiditatis, sed frigus est causa essentialis. Et duae reliquae sunt causae per accidens, quoniam adferunt eam. Et mutatio operationis eius et permutatio ipsius significant superfluitatem caliditatis. Et haec quidem omnia sunt^[315] secundum plurimum rei et secundum quod dictum est in virtutibus sensiblibus. Et haec aegritudo quandoque accidit sana intelligentia –vel ratione^[316]–, ita ut perfecte –vel complete^[317]– cognoscant pulchrum et foedum et sint eorum verba cum hominibus sana, sed immaginantur^[318] quosdam praesentes qui exterius non reperiuntur et immaginantur voces timpanistriarum et reliqua, sicut narrat Galienus accidisse ab ruchali^[319]* medico^[320]. Et ex ipsis est corruptio in virtute cogitationis^[321] et immaginationis aut –scilicet^[322][323]– destructio et nominatur haec deletio^[324] rationis aut debilitas et nominatur amentia^[325] et earum principium est frigus anterioris cerebri aut siccitas aut humiditas eius et illud^[326] plurime^[327] secundum quod dictum est aut mutatio^[328] et permutatio^[329], ita ut sit in eius cogitatione regimentum et rectum faciat dicen[Laur. 125vb]do quod non est rectum et nominatur commixtio rationis et significat aut apostema aut materiam colericam calidam^[330] siccam et est daemonium –id est mania^[331]– lupinum. Et est permixtio eius cum malitia aut materiam melancolicam^[332] et est melancolia et est^[333] eius permixtio^[334] cum malitia aestimationis et cum cogitatione absque comprehensione^[335]. Qui autem ex illis moribus [Y 104va] ad timorem declivior est. Est magis significativus frigoris et ex eis declivior ad audaciam et iram. Est magis significativus caloris et secundum differentias –scilicet sunt significativi^[336]– quae est inter eos –in aliis enim^[337]– et nos postea adferemus eos. Et forsitan erit illud propter communicationem membri alterius. Et illud quidem cognoscetur significationibus particularibus quas post^[338] narrabimus. Et universaliter cum cogitationes^[339] plurimum moventur motibus^[340] multis^[341] et permutantur et variantur^[342]. Tunc illic est caliditas et quandoque etiam accidit –vel cadit^[343]– permutatio cogitationis in aegritudinibus frigidae materiei cum a caliditate non evacuantur sicut commixtio rationis in lethargia^[344][345]. Et ex ipsis est laesio in virtute memoriae aut –scilicet^[346][347]– ut^[348] debilitetur aut destruatur^[349], sicut narrat Galienus quod pestilentia provenit in parte^[350] Aethiopiae quae eis accidit propter cadavera multa relicta post forte proelium. Et provenit pestilentia illa usque ad terram Graecorum. Accidit ergo eis ut causa illius tamen/tantum* caderet oblivionis donec eis adveniret dispositio secundum quam homo nominis sui ipsius oblivisceretur et filii sui. Et plurimum quidem accidit debilitas in memoria propter corruptionem in postremo cerebro ex frigiditate aut humiditate aut siccitate aut propter eum qui permutatur et accidit ei ut rememorentur^[351] eius quod numquam ei adest et significat^[352] complexionem calidam absque materia aut cum materia, sed materia sicca ad illud^[353] est magis conveniens. Et illud totum est cum complexio non superfluit et virtus non cadit. Dicamus autem nunc^[354] sermonem^[355] coniunctum –id est summatim^[356]– quod destructio harum operationum quandoque fit propter destructionem et^[357] dominium frigoris^[358] aut in corpore cerebri et est ex eo quod dominatur super cerebrum aut super ventres eius. Et quandoque fit propter frigus cum humiditate et quandoque adfert ipsam siccitas. Et similiter earum debilitas. Ipsarum autem mutatio fit propter apostema aut propter^[359] complexionem suam^[360] colericam aut melancolicam aut corpus adurens. Et significatio dispositionum somniorum est ex eo quod oportet adiungi huic loco. Plurimum enim visionis rerum citrinarum calidarum significat dominium colerae. Et similiter plurimum visionis rerum cuique complexioni proportionalium quas numerare non est necesse. Et somnia quidem permutata significant caliditatem et siccitatem. Et similiter apparet in aegritudinibus acutis cerebri. Et similiter sunt somnia^[361] terribilia. Et illa quorum non recordatur significant frigiditatem et humiditatem secundum plurimum.

 

Capitulum^[362] de significatione operationum motivarum et quod eis^[363] similatur ex somno et vigiliis

Significationum autem assumptarum ex genere operationum motivarum destructio et debilitas significant humiditatem superfluam in instrumentis ipsarum subtilem plurimam. Et significant humiditatem^[364] in quocumque membro fuerint laesionem in cerebro. Verumtamen eis magis proprium est quod in toto corpore fuerit, sicut apoplexia^[365] aut in parte una, sicut paralisis et tortura laxa^[366]. Et quandoque conveniunt ambae significant destructionem et debilitatem caliditatis cerebri aut siccitatis in ipso aut in aliquo membrorum longiquorum ab eo. Verum illud^[367] erit –vel fit^[368]– post aegritudines plurimas et paulatim paulatim^[369] et secundum dies. Quod autem in membro uno fit sicut mollities et similia eius. Quandoque est propter aegritudines proprias illius membri. Et quandoque est ab expulsione superfluitatis cerebri ad ipsum. Earum [M 78vb] vero mutatio si est subito significat humiditatem. Et si fit paulatim paulatim significat siccitatem, scilicet in instrumentis. Quae autem cerebro propria est, sicut^[370] mutatio motuum epileptici^[371] quando adest^[372] epilepsia quae est spasmus communis^[373]. Et ipsa quidem [Laur. 126ra] non fit nisi ab humiditate quoniam ipsa fit subito aut communicatione membri alterius secundum quod declaratum est et significat oppilationem non perfectam –vel completa^[374]–, sicut tremor capitis. Omnia enim haec significant materiam grossam^[375] in illo latere cerebri aut debilitatem aut siccitatem si fuerint^[376] post aegritudines antecedentes. Et fuerit eorum adventus^[377] paulatim paulatim de eis aut quae sunt in membris a cerebro longinquioribus. Sermo est illud^[378] quod diximus multotiens. Et omnes isti motus egrediuntur a cursu naturali. Et dicimus etiam quod si homo impiger est ad motus^[379], complexio cerebri eius in principio est calida et sicca. Quod si est deditus pigritiae et laxitati, tunc eius complexio est frigida et humida. Et cum habet aegritudinem et motus ipsius pertinent in quietudini, tunc motus eius^[380] est calidus. Et si quieti adtinent, virtus^[381] non est^[382] vehementis casus, tunc declinat ad frigus. Et ex eis quae huic capitulo proportionantur est significatio dispositionum somni et vigiliarum. Scias ergo quod somnus semper sequitur malitiam complexionis humidae laxae –vel laxantis^[383]– aut frigidae congelantis motum virtutum sensibilium aut vehementem spiritus animalis resolutionem propter superfluitatem motus aut propter impulsionem virtutum ad interiora ut materia digeratur et^[384] impellatur cum eis spiritus animalis propter consecutionem quemadmodum fit post cibum. Somni autem [Y 104vb] causa qui non secundum naturalem cursum^[385] procedit neque sequitur laborem et motum est humiditas aut congelatio. Quod si non cadunt causae congelationis et significationes non significant superfluitatem frigoris de quibus rememorabimur^[386], tunc causa eius est humiditas. Amplius non omnis humiditas^[387][388] facit somnum. Senum enim^[389][390] cum humiditate complexionum ipsorum prolongantur vigiliae. Et Galieno quidem videtur quod illud est ex qualitatibus –in aliis causa illius^[391]– humiditatum ipsorum nitrosarum. Ipsae enim vigilare faciunt propter nocumentum quod cerebro inferunt –vel adferunt^[392]–. Verumtamen siccitas secundum omnem dispositionem vigilare procul dubio facit^[393].

 

Capitulum de significationibus acceptis ex ipso genere operationum naturalium de eo quod minuitur et de eo quod oritur ex capillis^[394] et ex eo quod apparet de apostematibus et ulceribus

Signficationes autem acceptae ex genere operationum naturalium apparent ut puta ex superfluitatibus per ipsarum diminutionem in quantitate et qualitate earum et per ipsarum^[395] prohibitionem –vel retentionem^[396]–. Earum vero expulsio fit ex palato et naso et aure. Et ex eo quod apparet super caput de ulceribus et bothor et apostematibus. Et ex eo quod oritur de capillis. Capilli enim^[397] oriuntur ex superfluitatibus cerebri. Et ex capillis quidem^[398] sumitur significatio velocitate ortus ipsorum aut tarditate et reliquis dispositionibus quas iam numeravimus. Rememoremur^[399] ergo viae significationum expulsionum superfluitatum a semitis praedictis. Istae quidem superfluitates cum multiplicantur significant^[400] materias praedictas^[401] et significant causam qua superfluitates^[402] in membro multiplicantur^[403] quemadmodum scivisti et quod expulsiva non est debilis. Cum aut prohibentur aut minorantur et invenitur cum hoc aut gravitas aut punctio aut mordicatio aut extensio aut pulsatio aut revolutio et tremitus significant oppilationem –scilicet, materiei^[404][405]– et debilitatem virtutis expulsivae –id est superfluitatis^[406]– et repletionem –in aliis et resolutionem^[407]–. Genus –id est superfluitates^[408]– vero eius significatur quoniam mordicativa, pungitiva, adustiva parvae gravitatis, citrinans colorem faciei et oculi significat quod materia est colerica et pulsativa gravis rubificans colorem faciei et oculi et inflans venas significat quod ipsa est sanguinea. Et laxativa^[409] faciens pigritiam cum qua mutatur color ad plumbitatem et ducens ad somnum et dormitationem significat quod ipsa est^[410] flegmatica. Quod si color obfuscatur in dispositione illa et corrumpitur cogitatio et caput est minoris gravitatis et somnus cum hoc non est dominans et non sunt reliqua signa significat quod ipsa est melancolica. Quod si aliquid horum est cum tremitu^[411] et revolutione et permutatione loci significat quod materia [Laur. 126rb] generat^[412] ventositatem et inflamationem et vaporem et quod habet caliditatem in ipsam agentem. Quod si adest superfluitatum retentio cum levitate capitis, significat siccitatem absolute. Et hoc quidem capitulum quod adtulimus est proprium quantitati prohibitionis et expulsionis^[413]. Qualitatis autem eius –id est superfluitatis^[414]– est sicut si tendit ad citrinitatem et subtilitatem et caliditatem et exuberationem venarum significat quod ipsa est sanguinea. Et salsa et dulcis cum privatione reliquorum signorum aut nitrosa figridi tactus aut calidi tactus significat flegma in quod agit caliditas. Et insipida grossa^[415] frigidi tactus significat quod est^[416] flegma crudum^[417]. Et istae quidem sunt^[418] significationes^[419] qualitatis expulsi in colore suo et gustu et tactu et substantia. Odoris vero eius^[420] quoniam putredo odoris et acuitas eius significat^[421] caliditatem. Et privatio odoris fortasse significat [M 79ra] frigiditatem^[422] non tamen sicut prima significat caliditatem. Quae –id est significationes^[423]– autem pendent ex eis quae apparent in –vel super^[424]– cute capitis et quod sequitur eam^[425] ex ulceribus et bothor et apostematibus significant secundum plurimum materias quae fuerunt et expelluntur et non significant dispositionem cerebri in illa hora manifestae nisi forsitan sint in augmento. Tu autem scivisti causas apostematum calidorum et frigidorum et^[426] durorum et cancerosorum et ulcerum per ambulantium et quietorum et reliquorum ex hiis quae dicta sunt. Non sunt ergo tibi difficiles cognitiones eorum secundum dispositionem capitis etiam^[427], et iam etiam scivisti^[428] in libro primo causas eventus^[429] capillorum et scivisti causam crispitudinis ipsorum et planitiei et subtilitatis et grossitiei^[430] et paucitatis et multitudinis et velocitatis canitiei et tarditatis eius. Et nos quidem docebimus te^[431][432] causam^[433] scissionis ipsorum et casus eorum in capitulis propriis. Cognosces^[434] ergo ex eis qualitatem significationum capillorum. Et nos quidem differremus illud^[435] usque ad illum locum fugientes multiplicationem et elongationem.

 

Capitulum de significationibus assumptis ex convenientia et diversificatione et velocitate passionum et tarditate ipsarum

Signa autem assumpta ex genere convenientiae et diversificatione^[436][437] et velocitate passionis et tarditate eius sunt ista: Convenientia enim et diversificantia. Impossibile^[438] est, quoniam aut mutentur^[439] in dispositione in qua dispositus est aut^[440] nihil de sanitate negat quae ipsum^[441] tenet aut in dispositione in qua est eius exitus^[442] a^[443] [Y 105ra] sanitate et mutatur^[444] eius complexio^[445] a natura –id est fit non naturalis^[446]–. Convenientia ergo eius in dispositione sanitatis quae ipsum tenet est assimilatio complexioni^[447] eius. Complexio igitur ipsius cognoscitur ex illo. Quod autem diversificatur^[448] ab eo in dispositione illa est contrarium complexioni ipsius. In dispositione autem in qua fit eius exitus a sanitate et mutatur eius complexio. Ab ipso autem^[449] iudicium est^[450] econtrario. Et nos iam^[451] quidem diximus in eo quod est praeteritum de dictis universalibus quod sanitas in corporibus omnibus non est secundum complexionem unam et quod possibile est ut sit sanitas corporis a complexione^[452] cuius^[453] similis^[454] est ex eo quod adferet^[455] aegritudinem corpori alteri si haberet illam complexionem. Verumtamen oportet ut consideretur –vel discernatur^[456]– quod fit^[457] ei diversum in extremitate alia, etiam sicut diversificatur ei hoc in hac extremitate, ita ut aestimatione sciatur quantitas^[458] complexionis quam habet. Duae enim extremitates simul sunt diversae^[459] –vel oppositae^[460]– impedientes procul dubio. Et neque est conveniens sanitas aliqua extra aequalitatem dum nisi non^[461] vehementer superfluit. Et^[462] cerebrum quidem quod complexionis calidae malitiam habet iuvatur aere frigido et cibis et odoribus frigidis sive sint boni, sicut canforati et sandalini et nenufarini et eis similes sive foetidi non boni, sicut limosi et alcalubiati^[463] –id est de herbis quae nascuntur in aqua ut oca et pulmonaria quae dicitur muscus et fit in lapidibus et facit labi^[464]– et iuvatur tranquillitate et quiete. Et quod habet malitiam complexionis frigidae et^[465] iuvatur eo quod est^[466] illi –eius^[467] quae dicta sunt in calido^[468]– contrarium. Iuvatur ergo aere calido et odoribus calidis et lenificantibus etiam [Laur. 126va] et resolventibus calefacientibus et exercitiis et motibus. Et quod^[469] habet malitiam complexionis siccae laeditur eo quod ex ipso evacuatur^[470]. Et quod^[471] habet malitiam complexionis humidae iuvatur –in aliis^[472], laeditur^[473]– eo  quod ex ipso^[474] evacuatur et minuitur ab eo. Significationes vero velocitatis passionum eius sicut si velociter calefiat aut velociter infrigidetur sunt istae. Quod enim calefit velociter significat caliditatem complexionis^[475] secundum conditiones^[476] praedictas in libro universali. Et similiter quod velociter infrigidatur, et similiter quod velociter siccatur. Illud enim quandoque fit propter parvitatem humiditatis eius et quandoque fit propter subtilitatem humiditatis^[477] ipsius aut propter caliditatem suae complexionis^[478]. Verum differentia inter ea est quoniam cum primo reperiuntur reliqua signa siccitatis cerebri sicut vigiliae et reliqua de quibus rememorabimur in capitulo signorum complexionis cerebri. Et hoc secundum est quoniam siccitas non accidit ei^[479] nisi in horis quae sunt apud motum laboriosum aut caliditatem fortem aut quod procedit cursu eius ex causis siccitatis praedictis. Amplius si non adfuerit ei in reliquis horis suis^[480] signficatio siccitatis. Cum eo vero quod fit propter caliditatem complexionis eius sunt reliqua signa caliditatis in complexione. Quod autem velociter humectatur, quandoque fit propter caliditatem substantiae eius et quandoque^[481] fit propter frigus substantiae ipsius et quandoque fit, quoniam complexio substantiae eius radicalis fuit humida et quandoque fit quoniam complexio substantiae eius radicalis^[482] fuit sicca. Quod si fuerit ex caliditate, erunt illic signa caliditatis. Amplius erit humectatio illa^[483] non ex eo quod semper est, sed ipsa erit successiva caliditatis superfluae^[484] cadentis in cerebro et adtrahentis humiditates^[485] ad ipsum quae^[486] ipsum implebunt. Deinde si remanserit complexio calida vincens, succedet ei siccitas cum diminutione. Et si humiditates^[487] vincerint^[488] fit^[489] –redibit^[490]– cerebrum frigidum^[491] et^[492] humidum. Et si aequibuntur provenient^[493] secundum plurimum putredo et aegritudines putridae^[494] et apostemata, quoniam haec [M 79rb] humiditas non est innata. Convertitur ergo in ea caliditas innata conversione innata^[495]. Verumtamen non convertitur in ipsa nisi conversione^[496] extranea quae est putredo. Quod si fuerit propter complexionis frigiditatem non erit eventus humiditatis subito, sed secundum dies. Deinde eveniet humectatio et fiet cum velocitate et erunt signa frigiditatis cerebri reperta. Quod si illud fuerit propter humiditatem^[497] cerebri ipsius erit velociter^[498] in illo propter unam duarum rerum aut quia humiditas facit frigus et frigus corrumpit virtutem digestivam mutantem illud^[499] quod^[500] pervenit^[501] ad cerebrum de nutrimento et apparet humectatio. Cum ergo provenit frigus illud^[502] subito^[503] humectatio post ipsum sequitur subito^[504]. Et quando cum illo ei^[505] accidunt –vel proveniunt^[506]– oppillationes in meatibus^[507] accidit ut superfluitates retineantur. Deinde erit hoc semper et inseparabile et non erit ex eis quae sunt raro. Eius autem quod^[508] fit propter cerebri siccitatem causa est desiccatio adveniens subito cum siccitas accidit uno momento. Et est cum signis siccitatis praedictis et est similis ei quae provenit ex caliditate nisi in eo in quo ambo diversificantur ex signis caliditatis et signis siccitatis. Istae ergo^[509] sunt significationes assumptae ex velocitate passionum et non oportet ut velocitas passionum^[510] mutetur propter debilitatem virtutum naturalium praecipue in humectatione, quoniam^[511] debilitas virtutum naturalium sequitur unam harum causarum. Omnia autem^[512] convenientia et diversificantia non sumuntur^[513] ex qualitatibus, immo sumuntur ex formis et motibus quemadmodum viderimus^[514] habentem aegritudinem quae nominatur onum*^[515] eligere resupinationem de reliquis sitibus dormitionis suae.

 

Capitulum de significationibus factis ex parte mensurae capitis^[516]

Cognitio^[517] vero facta secundum parvitatem capitis et magnitudinem eius est quod oportet te scire quoniam causa parvitatis capitis in creatura est paucitas materiei, sicut [Laur. 126vb] causa magnitudinis [Y 105rb] eius est materiei multitudo, scilicet materiei spermatis^[518] partitae in partitione quae capiti est naturalis. Amplius si fuerit materiei paucitas cum fortitudine virtutis^[519] formativae primae erit bonae formae et erit minus malum eo quod parvitati capitis adiungit figurae malitiam in creatura quod significat debilitatem virtutis et constrictionem meatus^[520] secundum quod ipsum non est expers*^[521] malitiae in forma cerebri et debilitate virtutis et constrictione meatus –vel processus^[522]– virtutis moralis et naturalis. Qua propter^[523] phisiognomios*^[524] dicunt quod hic est homo^[525] perfidus timidus velocis ire haesitans in rebus. Et Galienus quidem dicit quod caput parvum omnino non vacat a significatione^[526] malitiae formae cerebri et quod magnum caput non habet assiduam significationem bonitatis dispositionis cerebri dum non sunt ei compares bonitas figurae et grossitudo^[527] colli et amplitudo pectoris. Ipsae enim sequuntur magnitudinem dorsi et costarum sequentium magnitudinem nucae^[528] et eius fortitudinem quae sequuntur fortitudinem cerebri. Cum enim multitudini materiei^[529] compar existit fortitudo virtutis formativae caput est secundum hanc formam^[530]. Ex^[531] eis autem quae illud^[532] subitat est ut illic sit^[533] proportionalitas reliquorum membrorum. Quod si ei compar* fuerit ipsorum debilitas, erit malae figurae debilis colli parvi dorsi aut erunt laesa et quae* eo continentur et ab eo oriuntur secundum quod quandoque accidit ex augmento capitis in magnitudine^[534] quae non est^[535] secundum naturam sicut fit in puris^[536] quibus accidunt apertio capitis et magnitudo eius quae non sunt in natura, immo secundum semitam aegritudinis. Et cum^[537] in ipso est multitudo materiei ascendentis^[538] et similiter accidit adultis ex doloribus capitis parvis. Et quandoque accidit ut sinciput^[539] –id est lafec^[540]– minoretur et timpus planum fiat cum elevatur erisipila* super cerebrum. Iam ergo scis significationes parvitatis capitis et magnitudinis eius. Et ex^[541] signis quidem bonitatis cerebri est ut non patiatur ex vaporibus vini et quae cum eius narrabimus et quae partitur ex subtilitate et caliditate eius et ut addatur inens* eius vel perturbatione vel sensus^[542].

Capitulum^[543] de significatione figurae capitis^[544]

Significationes vero figurae eius^[545][546] sunt istae: Iam enim docui –vel feci te scire^[547]– te in capitulo ossis capitis quae sit naturalis figura capitis et quae sit mala et quod malitia figurae cum accidit alicui partium capitis. Laeduntur procul dubio proprietates operationum illius partis cerebri de qua dixit Galienus quod almusafia^[548] –almusafata^[549], id est oblongum multum utrumque planum ut coopertura domus^[550]– et quadrata^[551] sunt vituperabiles semper et eminentia extremitatum^[552] est vituperabilis nisi causa sit in ipso fortitudo virtutis formativae, scilicet sit super abundans in operationibus suis. Et significant etiam^[553] fortitudinem huius virtutis forma colli et ipsius quantitas^[554] et pectus.

 

Capitulum de significatione eius^[555] quod sentit cerebrum de gravitate capitis et levitate eius et caliditate et frigiditate et doloribus^[556] eius

Significationes autem sumptae^[557] ex gravitate capitis et levitate eius sunt quoniam gravitas capitis semper significat materiam in ipso. Sed materia colerica facit gravitatem [M 79va] minorem et adustionem vehementiorem. Et melancolica facit gravitatem maiorem^[558] illa et siccitatem magis. Et sanguinea facit gravitatem^[559] fortiorem quam  illae et pulsationem et dolorem in radicibus oculi propter penetrationem chimi calidi et rubedinem et inflationem in venis vehementiorem. Et flegmatica facit gravitatem maiorem quam omnes aliae et dolorem minorem quam sanguinea et colerica et somnum maiorem quam melancolica et tarditatem et cogitationem et pigritiam et paucitatem^[560] agilitatis. Significationes vero assumptae ex caliditate et frigiditate scilicet quod ex eis tangit –vel sentit^[561]– caput in se ipso et quod tangit aliud^[562] exterius non occultantur tibi. Calidum quidem significat caliditatem si perseverat complexionalem. Et si accidit^[563] et nocet accidentalem. Et similiter est iudicium frigidi secundum eius considerationem. Et similiter est iudicium aridi^[564] et sicci secundum suam considerationem si non venerit exterius ex[Laur. 127ra]asperans et arefaciens^[565]. Et similiter est humidum si non fuerit calor^[566] interius separans. Et dolores quidem corrosivi qui immaginari faciunt in capite hominis incessus^[567] –incessus^[568], scilicet alicuius rei^[569]– cum corrossione et mordicatione significant materiam calidam. Et pulsativi significant apostema calidum. Et similiter subitat significatio ipsorum committantiam febris. Et gravativi compressivi significant materiam frigidam. Et extensivi materiam ventosam^[570]. Et permutatio subitat illud. Et dolor qui est sicut percussio cum malleo significat sicut ovum –vel galeam^[571]– et emigraneam temporalem. Et dolor etiam significat parte sua sicut dolor qui est propter communitatem stomachi^[572] fit^[573] secundum modum. Et qui est propter communitatem hepatis secundum formam aliam quemadmodum narrabimus. Et cum hoc quandoque significat secundum suam perseverantiam. Dolor enim cum perseverat in anteriori^[574] capitis parte^[575] et posteriori^[576] eius significat cum parte sua karabitum^[577] –id est frenesim^[578]–. [Y 105va]

 

Capitulum de significationibus sumptis ex dispositionibus membrorum quae sunt cerebro sicut propagines ut oculus, et lingua, et facies, et meatus unae et duae^[579] amigdalae, et collum et nervi

Significatio autem oculi qui est de summa illorum est ex dispositione venarum eius et ex dispositione^[580] gravitatis et levitatis ipsius et ex dispositione coloris eius in citrinitate sua aut obfuscatione^[581] aut plumbitate^[582] aut rubedine eius et dispositione tactus eius. Et omnia illa valde vicina sunt in significatione eius quod est in ipso cerebro. Et quandoque significatur per illud quod fluit ab eo de lacrimis et lippitudine et quod accidit ipsi ex clausura et pupillatione –id est motu pupillae^[583]– et ex dispositionibus –id est^[584] palpitatione^[585]– oculi quae considerantur secundum profunditatem et exitum eius ad exteriora et magnitudinem et parvitatem et infirmitates et dolores. Nam si oculus siccatur significat siccitatem cerebri. Et fluxus lippitudinis et lacrimarum cum non fit propter aegritudinem in ipso oculo significat humiditatem anterioris cerebri. Et magnitudo venarum oculi significat calefactionem^[586] cerebri in substantia. Et fluxus lacrimarum absque causa manifesta significat in aegritudinbus calidis inflammationem cerebri et apostemata eius. Et proprie cum currunt ex uno oculorum et cum lippitudo pupillam tegere incipit sicut tela araneae. Deinde adunatur, tunc est morti –aeger^[587]– propinquus et oculus qui remanet apertus et non movetur –vel scintillat^[588]–, sicut fit in karabito^[589], et quandoque in lethargia^[590] et qui clauditur et fit eius apertio difficilis, sicut fit secundum plurimas vices in lethargia^[591]. Et fit etiam in karabito^[592] apud resolutionem virtutis significat laesionem magnam in cerebro. Plurimum autem mobilis –vel^[593] scinitillans^[594]– significat inflammationem et caliditatem et daemoniacum –id est maniacum^[595][596]–. Et adherens suo intuitu uni loco qui est almuber^[597] –id est frenetici^[598]– semati et terrefactus* –id est lautionem alienorum^[599]– alienationem –alienationem, id est alguesegues^[600]– et melancoliam. Et quandoque significatur ex motibus eius error –vel cogitatio^[601]– cerebri ex credulitatibus^[602] irae et angustiae et timoris et concupiscentiae –scilicet libidinis^[603]–. Et ad exteriora exiens significat apostemata et repletionem vasorum cerebri. Et profundus significat resolutionem plurimam substantiae cerebri, sicut accidit in vigiliis et alcutub*^[604] –species melancoliae^[605]– et concupiscentia quamvis horum formae diversificentur. In hoc quemadmodum distinguemus in locis suis. Et similiter quandoque significat congelationem cerebri et eius mortem. Significationes autem assumptae ex dispositionibus^[606] linguae sunt sicut^[607] quod linguae multotiens color significat cerebri dispositionem quemadmodum sua albedine significat lethargiam^[608] et citrinitate sua^[609] primo et nigredine sua secundo karabitum^[610]. Et sicut significat dominio^[611] citrinitatis super se aut^[612] viriditate venarum quae sunt^[613] sub ea caducationem proprie. Et non quidem est significatio colore linguae^[614], sicut significatio colore oculi. Nam illud –scilicet oculi^[615]– vehementiorem habet cum cerebro proprietatem. Colore autem linguae quandoque significantur^[616] stomachi dispositiones. Verumtamen cum scitur quod laesio est in cerebro non elongatur^[617] significatio eo^[618]. Assumptae [M 79va] autem ex colore faciei sunt plures. Et tu quidem scis significationem colorum complexionum. Ex eius autem pinguedine et macie sunt, quia eius pinguedo et rubedo significant dominium sanguinis. Et ipsius macies cum citrinitate significat dominium colerae^[619]. Et eius macies cum tenebrositate –vel obfuscatione^[620]– significat dominium siccitatis melancolicae^[621]. Et inflammatio modica [Laur. 127rb] significat dominium aquositatis^[622] in sanguine victo postquam non fuerint istae dispositiones dominii principales –vel radicales^[623]– et postquam sciveris quod aegritudo non est in corpore mutans formam nisi^[624] in latere cerebri. Assumptae vero ex dispositione colli sunt quoniam si est forte et grossum^[625] significat fortitudinem virtutis cerebri^[626] et eius exuberantiam. Et si est curtum^[627] –vel debile^[628]– et subtile econtrario. Et si est praeparatum ad recipiendum scrofulas et apostemata. Tunc causa in hoc –huius^[629]– non est debilitas in ipso. Et tunc etiam quando vacuum est ab illo non est causa^[630] in hoc fortitudo eius. Verum causa in hoc est debilitas virtutis digestivae quae est in cerebro propter aliquam specierum complexionis quas narrabimus et fortitudo virtutis expulsivae. Partes enim colli recipiunt quod cerebrum expellit et carnes molles glandulosae^[631] quae sunt in ipso. Et similiter est etiam^[632] dispositio significationum assumptarum a dispositione unae et duarum amigdalarum et etiam dentium. Assumptae vero ex dispositione membrorum nervosorum intrinsecorum sunt ex semita iudiciorum communitatis. Necessarium enim est ut cerebro et nucae communicent sicut cum laesiones^[633] super ea perseverant^[634]. Adferunt cerebro speciem aegritudinis quae eis inest. Et quandoque advenit eis^[635] illud ex cerebro^[636]. Et nervi quidem cum fortes fiunt et ingrossantur^[637] [Y 105vb] et viae ipsorum fiunt fortes^[638] quae eis creatae sunt principales –vel radicales^[639]– significant fortitudinem. Et contrarium* illius significat contrarium* eius.

 

Capitulum de significatione communi membrorum quibus^[640] communicat^[641] cerebrum^[642] et adpropinquat^[643]

Cum membra cerebro communicantia fortia existunt, tunc^[644] cerebrum est forte. Et si plurimas habent laesiones propter causas manifestas eis advenientes, tunc cerebrum debilitatur aut laeditur. Et fortasse sunt operationes illae in membris aliis propter communitatem virtutum cerebri, sicut contingit^[645] ut non vadat aeger^[646] ad urinam et egestionem indigens eis^[647] propter privationem sensus^[648], sicut accidit in lethargia^[649] et in clausura oculorum –vel dormitione, id est^[650] subet^[651]– vigilativa aut propter gravitatem motus super ipsum, sicut in eis et in karabito^[652]. Et sicut defectus transglutiendi et sorbendi et^[653] serach, in istis sunt sedandi^[654] id est quando aqua ingreditur tracheam arteriam^[655] in istis aegritudinibus^[656]. Et sicut significationes anelitus. Anelitus enim quandoque absciditur^[657] et destruitur per causam est laesionis in cerebro pervenientis^[658] ad velamen^[659] –id est diafragma^[660]– et^[661] membra anelitus. Et sicut magnificentia anelitus et eius magnitudo sunt magis significantia sibare^[662]. Et strictura^[663] et parvitas eius sunt^[664] magis significantia dormitationem^[665] vigilativam et lethargiam^[666].

 

Capitulum de significatione membri cuius communicatione cerebrum patitur^[667]

Quoniam stomachus est ex membris plurimum communicatione sua laedentibus cerebrum. Tunc oportet ut significetur illud^[668] ex dispositione desiderii –vel appetitus^[669]– et digestionis et eructuationis^[670] et rugitus et dispositione singultus et nausiae et dispositione tremoris stomachalis –id est cordis^[671]–. In qualitate vero horum secundum stomachum consideretur ubi loquentur*^[672] de stomacho. Et significatur etiam ex dispositione vacuitatis et repletionis. Communitas enim cerebri cum stomacho cum est repletus aut habet inflammationem, apparet^[673] in dispositione repletionis eius, sed eius^[674] communitas cum ipso –id est stomacho^[675]– propter caliditatem et coleram rubeam et dolores ipsorum qui fiunt^[676] inde et^[677] ex fortitudine caloris apparent in dispositione vacuitatis. Et plerumque fit ex repletione causa ad aequandam complexionem et oppilandum inter vaporem calidum et cerebrum^[678]. Et proprius significatur illud secundum locum doloris^[679] in principio sui et ipsius mansione. Aergritudines enim cerebri communicatione stomachi^[680] factas iam significat dolor cum incipit a sincipite –id est lafec^[681]–. Deinde effunditur ad illud quod est inter utrasque spatulas et fit fortior apud caput –in aliis, digestionem^[682]–. Et quandoque aegrotat caput communicatione hepatis. Et est tunc declinatio doloris ad dexteram, sicut cum fit communicatione^[683] splenis est declinatio doloris^[684] ad sinistram. Et quandoque multiplicatur communicatio cerebri cum mirac –id est sumine^[685]– et cum eo quod est coram serasif –id est ossibus pectoris, id est torace^[686][687]–. Est ergo dolor declivis ad anteriora valde. Et quandoque communicat matrici et fit –scilicet dolor^[688]– cum aegritudinibus matricis et eius significationes dictae sunt in capitulo ipsius. Et sistitur dolor in veritate* –in aliis in vertice^[689]– sincipitis –sincipitis^[690], id est iafoc et est pars capitis in qua fit coctura^[691]–. Plurimae autem [Laur. 127va] communitates cerebri cum membris eveniunt^[692] propter vapores ad ipsum ascendentes. Et via quidem ascensionis ipsorum aut est illud quod est coram anteriori^[693] parte a serasif –id est ossium pectoris^[694]– et sentit in primis extensionem^[695] eius ad superiora. Et est extensio^[696] ut corda et pulsatio in venis iuxta ipsam –vel coram ipsa^[697]–. Et sentit principium doloris –vel laesionis^[698]– anterioris^[699] aut illud quod sequitur partem colli. Et sentit principium doloris^[700] posterius et tenduntur ut corda venae et arteriae positae posterius^[701] et sentit illic pulsationem. Cumque consideravisti^[702] accidens membri communicantis^[703] oportet ne accidens sit accidens illi membro in se ipso, sed propter communitatem suam quam habet cum cerebro, non propter communitatem cerebri cum ispo. Cum enim significetur ex nausia quod aegritudo cerebri [M 80ra] sit^[704] propter communitatem stomachi, tunc non elongatur quin erretur et sit aegritudo in cerebro prius et sit^[705] occulta. Et neque apparet nausia^[706] in stomacho nisi propter communitatem suam cum cerebro in aegritudine occulta cum qua est. Oportet ergo ut redeas ad^[707] principia quae tibi^[708] dedi in libris primis^[709] quibus cognoscas aegritudines principales ab aegritudinibus communicationis.

 

Capitulum^[710] de complexione cerebri in^[711] sua complexione aequali^[712]

Cerebrum in sua complexione aequale^[713] est^[714] illud quod est^[715] forte^[716] in operationibus sensibilibus et moralibus et mobilibus^[717] et commensuratum in expulsione eius quod ab eo expellitur. Et in ipsius retentione et forte ad resistendum accidentibus impedimentum adferentibus capillos habens in puritia^[718] glaucos et in adolescentia igneos et rubeos et ad nigredinem declinantes circa complementum creationis et augmenti^[719] modicos^[720] inter^[721] crispitudinem et planitiem^[722] et ipsorum ortus et tempus nascendi. Totum est in sua hora et ipsorum canities non est festina neque tarda ab hora naturali et calvitium non cito ei^[723] [Y 106ra] advenit^[724].

 

Capitulum^[725] de significationibus complexionum^[726] malarum^[727] evenientium in conceptione

Visum est Galieno quod caliditas gravat rationis permixtionem et alienationem –id est stoliditatem^[728]–. Et nos quidem istis adiungamus subitationem et velocitatem casus vitiorum^[729] et permutationis voluntatum. Et quod frigiditas gravat stoliditatem et quietem motus. Et nos adiungamus^[730] istis tarditatem intellectus et excusationem cogitationis et pigritiam. Et quod siccitas facit vigilias et ipsam significant vigiliae. Et nos quidem in hoc conditionemus^[731] –vel statuamus^[732]– quod non fit ab humiditatibus nitrosis et non est cum^[733] gravitate in cerebro et assiduatione et evacuationis superfluitatum et reliquas significationes^[734] humiditatis. Humiditas enim salsa et nitrosa teste ipso Galieno faciunt insomnietatem, sicut in senibus. Humiditas vero^[735] facit somnum^[736] profundum. Et tu statue cum anima tua condictionem^[737] praedictam. Et Galieno quidem visum est quod est significatio^[738] ad ostendendum quod complexio est dominans sine materia. Et est privatio fluxus superfluitatum cum significatione^[739] malitiae complexionis. Significatio vero quod ipsa dominetur^[740] cum materia^[741] est fluxus^[742] superfluitatum. Et nos quidem perscrutemur et dicamus si non sunt oppilationes et debilitas virtutis expulsivae. Et illius significatio est quod praediximus et perfecimus. Significationes ergo cerebri calidae complexionis sunt velocitas ortus capillorum in principio nativitatis aut in ventre –scilicet matris^[743]– et nigredo ipsorum in principio et denigratio eorum post glaucedinem^[744] velox et crispitudo eorum et similia. Et velocitas repletionis capitis et ipsius gravitas^[745] ex casis evenientibus, sicut odoribus et similibus et laesio eius^[746] ab odoribus calidis et paucitas usus somni cum levitate eius et apparitio venarum oculorum et acuitas ipsorum et velocitas permutationis in consiliis et voluntatibus sicut est dispositio infantium. Et significant illud tactus et rubedo coloris et decoctio superfluitatum effusarum et expulsarum et aequalitas ipsarum in substantia cum comparatione ad alias. Significationes vero complexionis frigidae sunt augmentum expulsionis superfluitatum secundum quod ex conditione^[747] praedictum est et planities capillorum et pau[Laur. 127vb]citas nigredinis eorum et velocitas canitiei et velocitas patiendi^[748] ex nocumentis. Et multitudo reumatismi –intus ad palatum^[749]– et accidentium corrize^[750]* propter levem –vel parvam^[751]– causam et occultatio venarum in oculis et multitudo somni et eius forma et est^[752] formae similis^[753] dormitantis^[754]. Tardus^[755] est palpebrarum motus et est stabilitas secundum voluntates, sicut est dispositio senum. Siccae vero complexionis significationes sunt mundificatio meatuum superfluitatum et claritas sensuum et potentia in vigilando et fortitudo capillorum et velocitas nativitatis^[756] ipsorum propter fumum complexionis in aetate prima et velocitas calvitiei et crispitudo capillorum, sed humidae complexionis significationes^[757] sunt planities capillorum et tarditas nativitatis eorum et tarditas calvitii et^[758] perturbatio sensuum et multitudo superfluitatum. Et reumatismus –intus^[759]– et profunditas somni –subet^[760]– et calidae et siccae complexionis significationes sunt privatio superfluitatum et claritas sensuum et potentia vigilandi et paucitas somni et velocitas somni ortus capillorum in principio. Et fortitudo ipsorum et nigredo et crispitudo eorum^[761] et multa calvitiei velocitas et caliditas tactus capitis et siccitas ipsius cum rubedine manifesta in ipso et in oculo et permutatio in voluntatibus et velocitas in eis et fortitudo intellectus et memoriae et velocitas operationum animalium. Significationes vero complexionis calidae et humidae sunt istae. Nam si complexio illa non est valde remota ab aequalitate, color est bonus et venae sunt manifestae. Et tactus^[762] est^[763] calidus et lenis^[764] et superfluitates sunt plures et magis coctae et capilli plani declinantes^[765] ad glaucedinem absque velocitate calvitiei et calefactio et humectatio sunt ei veloces. Quod si ab ea fuerit elongata erit egrotativum^[766] recipiens casus calidi et frigidi et aegritudines putridas in substantia sua velociter et erunt sensus illius cuius est cerebrum gravati perturbati et oculi eius debiles et^[767] neque abstinebit^[768] a somno et videbit somnia permutabilia –id est^[769] almusegueses^[770]–. Significationes autem complexionis frigidae et siccae [M 80rb] sunt istae. Nam caput est frigidi tactus abiectus color. Venae sunt in ipso occultae et in oculis tardus capillorum ortus. Et sunt castanei et subtiles tartidas^[771] calvitiei propriae. Si non est magis dominans eius siccitas quam frigiditas et nocetur frigidis secundum^[772] conditiones^[773] praedictas. Et sensus sunt^[774] clari in infantia sua et cum [Y 106rb] procedit in aetate debilitatur velociter et senescit –id est ad senium perveniet^[775]– et apparent spasmus et contractio in partibus capitis eius et fit eius sanitas instabilis. Quandoque enim est levitas capitis viarum apertio^[776] et quandoque est econtrario. In complexione autem frigida et humida est homo multi somni et profundus in ipso malorum sensuum, piger, tardus –vel solidus^[777]– multae evacuationis superfluitatum ex capite. Et significant ipsam tarditas calvitiae et velocitas eventus reumatismorum. Apostematum vero significationes et reliquorum dicemus in distinctionibus.

 

^[1] vel speculationem] mg. Laur.Y

^[2] speculatoribus] add. est M

^[3] est] om. M

^[4] quae super] tr. Laur.

^[5] unusquisque] add. et* Y

^[6] speculationem] add. oculi ipsorum non est caput creare necessarium per M

^[7] Conversionibus] conversione M

^[8] nuclae] mucle sic MY

^[9] id est – videtur] mg. Laur.MY

^[10] videtur] sentitur M

^[11] etiam nido] super capacitatem Laur. om. MY

^[12] necesse] necessaria Y

^[13] nuclae] mucle sic MY

^[14] palpebrarum] palpebarum sic M

^[15] propter motus – motibus] mg. Laur. om. MY

^[16] illud] illum Y

^[17] craneum] carneum Laur.

^[18] secundina] sedina M

^[19] os] eos Y

^[20] add. Nota quod nervi autem cerebro ** id est* treguli* mg. M²

^[21] sunt] om. Y

^[22] virgulta] virgulata Y

^[23] quidem] quod Y

^[24] mediationem] pos. post siphac M

^[25] anteriori] anteriore M

^[26] vel lene] om. Laur.M mg. Y

^[27] est] om. Y

^[28] pinguedo – quod] mg. Laur.²

^[29] ex] om. Y

^[30] Galienus dixit] trans. M

^[31] et] om. Y

^[32] add. nota quod nervi nutruntur a cerebro. nota* nervi* quod cerebrum sit nutrimentum nervorum mg. M²

^[33] durum – augmentat] mg. Y

^[34] sit] sicut Y

^[35] illud] illum Y

^[36] memoraturi] rememoraturi Y

^[37] gradus] gradum Y

^[38] est durities] mg. Y

^[39] Et] om. Laur.M

^[40] et] om. Y

^[41] etiam] om. Y

^[42] ipsum] om. Y

^[43] tantum] enim MY

^[44] tamen] om. MY

^[45] duas] duras Y

^[46] rememorabuntur] rememorabimur MY

^[47] sensus] sensu M

^[48] vel convenientior] mg. Laur.Y om. M

^[49] a] ex MY

^[50] est] om. Y

^[51] nuntius eius] transp. M

^[52] tanta] om. Y

^[53] est eius] ei est M

^[54] id est nucae] super origo Laur. om. M mg. Y

^[55] Velamen] add. scilicet nucae supra Laur.²

^[56] id est cerebro] mg. Laur. om. MY

^[57] ut] om. Laur.

^[58] diferentia] add. id est aliter* distracta mg. Laur.²

^[59] ascendentes] descendentes Laur.

^[60] vel separatae] super divisae Laur. om. MY

^[61] faciet] faciat MY

^[62] Qua] om. MY

^[63] est] cum Y

^[64] sanguinis est] trans. M

^[65] effusio] add. etiam aliquid supra Laur.

^[66] ramificantur in ea] transp. MY

^[67] sumus] fuimus M

^[68] ad hoc] add. ad hoc mg. Y

^[69] adherentis] adherent Y

^[70] a] om. Y

^[71] ipso] pos. post sequitur M

^[72] ipsum] om. M

^[73] vel sequitur ipsum] mg. Laur. om. Y

^[74] additamenta] add. **? mg. M²

^[75] duobus] add. modis M

^[76] substantia] substantiam MY

^[77] et] om. M

^[78] nocumenta ex osse] trans. M

^[79] quandoque] quando Y

^[80] ad] a Y

^[81] illud] illum Y

^[82] illud] illum Y

^[83] commissurarum] comissarum sic Y

^[84] secum] septum* MY

^[85] inter] om. Laur.

^[86] vel – sectum] super secum Laur. mg. Y

^[87] scilicet postremi] super sui Laur. om. MY

^[88] autem] om. Y

^[89] add. Nota quomodo venum* iuverunt* ad ** ad piam* matrem mg. M²

^[90] propter] per Laur.Y

^[91] vel ligatio] om. Laur.M mg. Y

^[92] add. quod cerebrum in longitudine sua habet 3 ventres mg. M²

^[93] add. Forte hoc quod hic dicitur de anteriori parte non intelligitur de parte aliqua proximae dictarum duarum. Praesertim cum illae non sint divisae secundum longitudinem sed secundum latitudinem ut patet ad sensum licet aliqui haberent supra proxime in margine illud verbum longitudinem sed verior videtur littera quae est in corpore textus in latitudine. Unde hic accipit anteriorem partem pro anteriori ventres, qui habent duas partes in latitudine ut patet ex hoc quod statim sequitur ibi: In duas partes, scilicet dextram et sinistram. Et pro hoc intellegi facit, quia aliter esset sensus quod anterior venter divisus esset in duas partes. Et iterum quaelibet illarum duarum partium primi ventris esset subdivisa in alias duas partes, quod non videtur durum. Quarum videtur quod in isto versiculo et anterior quidem pars, haec pars sumatur pro ventre et subditur in sequenti versui, scilicet ibi: et haec pars iuvat etc. Haec pars sumatur pro ventre et non pro parte dextra vel sinsitra de qua proxime antedixerat potissime* quasi dixisset de partibus in plurali ut sic referetur tam ad dextram quam ad sinistram et non dixisset in singulari. Et haec pars maxime cum tam dextra quam sinistra iuveret ad operationes de quibus ibi loquitur, scilicet ad odoratum etc. Et pro hoc interfacit* quod habetur supra eodem capitulo circa principium i.* quintus* et totum ibi proponit illud quod in parilitate etc. et mb.* 22 cum apos.* et Guid.* 1 4* a. et ** 681. c. d. mg. M²

^[94] cum] om. Laur.

^[95] interioris] add. in alio partitur mg. M

^[96] ipse] om. Y

^[97] add. Nota hoc quod ** posterior est minor minori et medio est cerebri mg. M²

^[98] virtutis] virtutes Y

^[99] virtutis sunt] transp. M

^[100] operationes] operationis Y

^[101] anteriore] anteriori Y

^[102] anteriore] anteriori Y

^[103] scilicet petri] pos. super deyliz Laur. om. MY

^[104] fit] est Laur.

^[105] transitus fit] transp. Y

^[106] Deyliz est – sub terra] mg. Laur.MY

^[107] posteriori] posteriore M

^[108] add. scilicet medii de quo dixit a quintus* medius usque huc mg. M²

^[109] itaque] ita quod Y

^[110] videtur] add. interius sicut MY

^[111] illud] illum Y

^[112] interius] om. MY

^[113] anteriores] anterioris Y

^[114] separantur] separatur Y

^[115] posteriori] posteriore Laur.

^[116] transitus] add. est M

^[117] earum] harum MY

^[118] enim] om. Y

^[119] et cooperitur] mg. M

^[120] camhaduti] caudati M camudati Y

^[121] id est occipud] pos. super camhaduti Laur. om. M mg. Y

^[122] illud] illum Y

^[123] excusat – cooperiatur] mg. Laur. om. MY

^[124] add. nota quare fuerunt commissurae mg. M²

^[125] ubi] add. vel in quantum mg. Y

^[126] usque – cerebri] mg. Y

^[127] vacuitatem] vacutatem sic Laur.

^[128] penetrat] pervenit M

^[129] Postea – decoctio] mg. M add. nota* quomodo fit ** ** in cerebro ut **atur animalis mg. M²

^[130] posteriori] posteriore Laur.

^[131] permixtione] permixtionem MY

^[132] commixtione] commixtionem M mixtionem Y

^[133] penetratione] penetrationem MY

^[134] add. nota ubi* commissuris mg. M²

^[135] id est – posteriore] pos. super minorationis posterioris Laur. om. M mg. Y

^[136] anteriori] anteriore Laur.

^[137] venarum] mg. Y

^[138] innixi] innuxi Y

^[139] corpori] add. sunt Y

^[140] implenti] impleti Y

^[141] inter eos est] transp. M

^[142] partitis] partibus et add. in altero* partitis mg. M

^[143] venosis] a.c. venenosis Y

^[144] narratae] mg. Y

^[145] rememorati] rememorata MY

^[146] a stricto] om. M

^[147] est] om. Y

^[148] est] om. MY

^[149] contrahi] add. et M

^[150] vel incedens] pos. super revolutus Laur. mg. MY

^[151] comprehensis] mg. M

^[152] vel contentis] mg. Laur. om. M

^[153] vermis] mg. Y a.c. virtutis Y

^[154] contrahitur] trachitur sic Laur.

^[155] id est – vacuitatem] mg. Laur.Y om. M

^[156] aliquam] pos. super vacuitatem Laur. om. M pos. post habet vacuitatem Y

^[157] vel concavitatem] mg. Laur.Y om. M

^[158] unalia] itu alia M mealia Y

^[159] quidem] om. Y

^[160] alterius rei] tranps. M

^[161] anteriori] anteriore Laur.M

^[162] communem] mg. Y a.c. omnem Y

^[163] est] add. ut Y

^[164] etiam] om. MY

^[165] parvus] pavus sic Y

^[166] comparatione] mg. Y a.c. cognitio est Y

^[167] in altero* – solus] mg. Laur. alter* sufficit ei ille mg. Y om. M

^[168] eius] add. est M

^[169] in ipsum] iter. Y

^[170] Est] eius M om. Y

^[171] rosae] om. Y

^[172] etiam] et Y

^[173] supremo] summo Y

^[174] de] add. unversis sic M

^[175] capiti accidunt] transp. M

^[176] nostra] mg. Y a.c. nota Y

^[177] intentio nostra] transp. Y

^[178] cerebro] praem. in Y

^[179] mundare] a.c. mundant Y

^[180] magnificatur] manificatur sic M

^[181] id est] om. Y

^[182] id est periculum] om. Laur. mg. MY

^[183] accidat] accidit MY

^[184] sive meatus] mg. M om. Y

^[185] anteriori] anteriore Laur.M

^[186] posteriori] posteriore Laur.M

^[187] utrisque] utriusque Laur.

^[188] aut in arteriis] iter. M

^[189] singularis] add. ** mg. Y

^[190] in] om. M

^[191] in] om. M

^[192] ei] om. Y

^[193] substantia] substantiis Y

^[194] calidi] add. aut humidi M

^[195] id est] om. Laur.Y

^[196] id est periculum] mg. Laur.MY

^[197] Quizás squinantiae, angina cf. Ital. Squinanzia??

^[198] materiae] add. ** mg. Y

^[199] praefocantes] penetrantes Y

^[200] saepe] pos. post ad ipsum M

^[201] in aegritudinibus communitatis] om. M

^[202] apoplexia] apoplesia Y [ÉS MÁS ITALIANO!]

^[203] sensibilibus] add. scilicet M

^[204] vel intellectus] om. Laur.M mg. Y

^[205] scilicet] et MY

^[206] Et – fluxubilitate] mg. Y

^[207] ex] om. M

^[208] in parvitate – ipsarum] mg. M

^[209] gravitate] gravite sic M

^[210] coloris] corporis Y

^[211] et] om. Laur.

^[212] ipsorum] ipsarum Y

^[213] et] om. Y

^[214] sanitatis] sanitate M

^[215] aegritudinis] aegritudine M aegritudines Y

^[216] scilicet] pos. post capillorum Y

^[217] et multitudine] mg. Y

^[218] grossitie] crossitie Laur.Y

^[219] scilicet] vel M

^[220] vel flavitate] om. M mg. Y

^[221] remotione] remotionem Y

^[222] et] aut M

^[223] ex] om. Y

^[224] grossitie] crossitie Laur.Y

^[225] et] om. Y

^[226] membris nervosis] omnibus nervis Y

^[227] cerebro communicantibus] tranps. Y

^[228] sunt] om. MY

^[229] sunt melancoliae] tranps. M

^[230] species – sunt] pos. super almutil et alcutub Laur. mg. M

^[231] amentia] mg. Laur.²* a.c. materia Laur.

^[232] harum significationum] pos. post dispositiones cerebri M

^[233] distinctionem] dispositionem cerebri M

^[234] significationibus] dispositionibus M

^[235] significandam] significandum M

^[236] tres] om. Laur.

^[237] et permutatio] mg. Y

^[238] permutatio] permixtio et add. in aliis* permutatio mg. M

^[239] grossitudinem] crossitudinem Laur.Y

^[240] ut deiciat virtutem] mg. Y

^[241] fiunt] om. M

^[242] operationibus] add. amibus* sic Y

^[243] id est – anima] om. MY

^[244] et sensibilibus] om. M

^[245] et] om. M

^[246] continentur] continetur M

^[247] in aliis et sunt] mg. Laur. om. MY

^[248] ut destruatur] destructio Y

^[249] ut] om. Laur.Y

^[250] frigidum est] transp. M

^[251] in aliis ad calorem] om. Laur.Y mg. M

^[252] et] om. Laur.Y

^[253] accidant] accidunt M

^[254] si] om. Laur.

^[255] sonui] sonum M

^[256] foliorum] filiorum Laur.

^[257] medii] media M medullae Y

^[258] frigoris] mg. Laur.²

^[259] longinquo] loginquo sic M

^[260] odoratu] odoratum Y

^[261] aut debilitatur] mg. M

^[262] retentum] mg. Y

^[263] id est alcaiasimu] pos. super cum strictura Laur. om. M id est alcuiasimu mg. Y

^[264] vel verumtamen] mg. Laur.MY

^[265] in] om. M

^[266] sicut – commune] om. Laur.

^[267] corpori] praem. per Y

^[268] vel assiduam] mg. Laur.Y om. M

^[269] enim est] transp. Y

^[270] omnis] om. Y

^[271] perturbatio – debilitas] mg. M

^[272] debilitate] claritate Y

^[273] vaporosam] om. Laur. mg. Y

^[274] vel in] pos. super de Laur. om. MY

^[275] cursu currit] transp. M

^[276] debilitatis] debilitas Y

^[277] in aliis calorem] mg. Laur.MY

^[278] Et debilitas – frigus] om. Y

^[279] sit] fit Y

^[280] aparitione corruptionis] corruptione apparitionis Y

^[281] casu] casus Laur.

^[282] virtutibus] virtutis Y

^[283] vel comparatione ad frigus] mg. Laur.Y om. M

^[284] complexionibus] complexioni sed Y

^[285] Cuiusque] mg. Laur.² a.c. Cumque Laur.

^[286] causam cerebri] transp. MY

^[287] in] om. Laur.

^[288] recipit] praem. non Y

^[289] minoratur] mg. Laur.Y om. M

^[290] si] om. M

^[291] sit – ipsius] mg. Y

^[292] et] om. Y

^[293] reliquit] reliqui M

^[294] ut] om. Laur.

^[295] virtutem] virtute Y

^[296] secundum – in cerebro] mg. M

^[297] demonstretur] monstretur Y

^[298] add. de cognitione humitatis sic et mutationis et virtutis imaginativae mg. M

^[299] vel earum] pos. super eius Laur. om. MY

^[300] significandam] significandum Y

^[301] vel completa] om. Laur. mg. MY

^[302] geometrix] geometris sic MY

^[303] vel considerationem] pos. super comparationem Laur. om. M mg. Y

^[304] vel consideratione] mg. Laur.Y om. M

^[305] forti] fortis Y

^[306] signata] signati MY

^[307] autem] enim MY

^[308] vel intellectus] mg. Y

^[309] sensum] add. sensate M

^[310] eam] ea M

^[311] et] aut M

^[312] mutatur] mg. Y

^[313] operationis ipsius et destructio] transp. M

^[314] anteriori] anteriore Laur.

^[315] sunt omnia] transp. M

^[316] vel ratione] pos. super intelligentia Laur. om. M mg. Y

^[317] vel complete] om. Laur.Y

^[318] immaginantur] immaginentur M

^[319] ruchali] rucali Y

^[320] add. De cognitione bonitatis et mutationis virtutis* cogitationis mg. M

^[321] cogitationis] om. Laur.

^[322] scilicet] pos. super aut Laur.

^[323] scilicet aut] transp. MY

^[324] deletio] delectio Y

^[325] amentia] dementia Y

^[326] illud] illum Y

^[327] plurime] plurimum M

^[328] mutatio] permutatio Y

^[329] permutatio] immutatio Y

^[330] calidam colericam] transp. M

^[331] id est mania] om. Laur.Y pos. super demonium M

^[332] aut materiam melancolicam] mg. et add. et est permixtio Y

^[333] et est – est] om. Y

^[334] permixtio eius] transp. MY

^[335] comprehensione] comprehentione sic Laur.

^[336] scilicet – significativi] mg. Laur.Y om. M

^[337] in aliis enim] om. Laur.Y mg. M

^[338] post] postea M

^[339] cogitationes] cogitationibus Y

^[340] motibus] motionibus Y

^[341] multis] om. Laur.

^[342] variantur et permutantur] transp. Y

^[343] vel cadit] pos. super accidit Laur. om. M mg. Y

^[344] lethargia coni.] lithargia Laur.Y litargia M

^[345] add. De cognitione bonitatis et mutationis virtutis memoriae mg. M

^[346] scilicet] pos. super aut Laur.

^[347] scilicet aut] transp. MY

^[348] ut] om. Y

^[349] destruatur] praem. ut M

^[350] in parte] mg. Y

^[351] rememorentur] rememoretur Y

^[352] significat] mg. Laur.

^[353] illud] illum MY

^[354] nunc] pos. ante coniunctum M

^[355] sermonem] add. hunc M

^[356] id est summatim] mg. Laur.MY

^[357] destructionem et] om. Laur.

^[358] quod destructio – frigoris] iter. Laur.

^[359] propter] om. Laur.

^[360] suam] om. Laur.

^[361] somnia sunt] transp. M

^[362] Capitulum] om. M

^[363] eis] praem. ex M

^[364] humiditatem] om. Y

^[365] apoplexia] apoplesia sic Y

^[366] laxa] lexa Y

^[367] illud] illum Y

^[368] vel fit] mg. Laur. omn. MY

^[369] paulatim] om. Y

^[370] sicut] praem. est MY

^[371] epileptici] epilentici sic Y

^[372] adest] est Y

^[373] add. Nota: epilepsia est spasmus communis mg. M²

^[374] vel completa] om. Laur.M mg. Y

^[375] grossam] crossam Laur.Y

^[376] fuerint] fuerit Y

^[377] adventus eorum] transp. Y

^[378] illud] illum Y

^[379] motus] motum Y

^[380] motus eius] om. Laur. del. motus ipsius Y

^[381] virtus] praem. et MY

^[382] non est] iter. Y

^[383] vel laxantis] pos. super laxae Laur. om. M mg. Y

^[384] et] ut M

^[385] cursum naturalem] transp. M

^[386] rememorabimur] rememorabitur et add. in aliis rememoramur* mg. M rememoramur Y

^[387] humiditas omnis] transp. Y

^[388] Amplius – humiditas] mg. Laur.²

^[389] enim] iter. Y

^[390] Senim enim] mg. Y

^[391] in aliis – illius] mg. Laur. om. M

^[392] vel adferunt] pos. super inferunt Laur. om. MY

^[393] facit procul dubio] transp. M

^[394] capillis] add. aliter ex capillis mg. M²

^[395] diminutionem – ipsarum] mg. Laur.²

^[396] vel retentionem] pos. super prohibitionem Laur. mg. MY

^[397] enim] vero Y

^[398] quidem] om. Y

^[399] Rememoremus] Rememorentur M Rememoretur Y

^[400] significant] significantur Laur.

^[401] praedictas] dictas M mg. Y

^[402] superfluitates] superfluitas Y

^[403] multiplicantur] multiplicatur Y

^[404] materiei] materie Laur.

^[405] scilicet materiei] pos. super oppilationem Laur. mg. M om. Y

^[406] id est superfluitatis] om. Laur.Y mg. M

^[407] in aliis – resolutionem] mg. Laur.² om. MY

^[408] id est superfluitates] pos. super Genus Laur. om. MY

^[409] laxativa] lassativa Laur.

^[410] ipsa est quod] transp. M

^[411] tremitu] tinnitu sic Laur. tunitu sic Y

^[412] generat] generant Y

^[413] expulsionis et prohibitionis] transp. MY

^[414] id est superfluitatis] mg. Laur.MY

^[415] grossa] crossa Laur.Y

^[416] quod est] om. M

^[417] crudum] durum Y

^[418] sunt quidem] transp. Y

^[419] significationes sunt] transp. M

^[420] eius] huius Y

^[421] significat] significant M

^[422] frigiditatem significat] transp. M

^[423] id est significationes] om. Laur. mg. MY

^[424] vel super] pos. super in Laur. om. MY

^[425] eam] ea Y

^[426] et] om. Y

^[427] etiam] om. Y

^[428] scivisti etiam] transp. Y

^[429] eventus] euntus sic Y

^[430] grossitiei] crossitiei sic Laur.Y

^[431] docebimus te] inferimus dicemus Y

^[432] te docebimus] transp. M

^[433] causam] causas Y

^[434] Cognosces] Cognoscens Y

^[435] illud] illum Y

^[436] et diversificatione] diversificationis Y

^[437] diversificatione] diversificationis M

^[438] Impossibile] in positione et add. vel impossibile mg. Y

^[439] mutentur] mutetur Y

^[440] est aut] mg. Laur.² om. MY

^[441] ipsum] praem. in M

^[442] exitus eius] transp. Y

^[443] a] ex Y

^[444] mutatur] mutetur Y

^[445] complexio] conditio Y

^[446] id est – naturalis] mg. Laur.MY

^[447] complexioni] complexionis MY

^[448] diversificatur] diversificantur M

^[449] autem] om. Laur.Y

^[450] est] om. Y

^[451] iam] om. Y

^[452] a complexione] ad complexionem Y

^[453] cuius] eius Y

^[454] similis] simile M

^[455] adferet] affert M

^[456] vel discernatur] mg. Laur.MY

^[457] fit] sit M

^[458] quantitas] quantitatis M

^[459] diversae sunt] transp. MY

^[460] vel oppositae] pos. super impedientes Laur. om. M mg. Y

^[461] nisi nondum] transp. MY

^[462] Et] om. Y

^[463] alcalubiati] allubinati M altalubiati Y

^[464] id est – labi] mg. Laur.MY

^[465] et] om. MY

^[466] est] om. Laur.

^[467] eius] eas M eis Y

^[468] eius – calido] pos. super illi Laur. mg. M mg. Y

^[469] quod] qui M

^[470] evacuatur] add. Significationes vero velocitatis passionum eius sicut velocitatem calefiat aut velociter infrigidetur sunt istae M

^[471] quod] qui M

^[472] aliis] add. non M add. dum Y

^[473] in aliis, laeditur] mg. Laur.MY

^[474] ipso] eo M

^[475] caliditatem complexionis] complexionem caliditatis M

^[476] conditiones] condictiones sic Laur.

^[477] humiditatis] scilicet humiditatis mg. M

^[478] complexionis suae] transp. Y

^[479] ei] eis Y

^[480] suis] om. MY

^[481] quandoque] quando Laur.

^[482] fuit humida – radicalis] mg. Y

^[483] illa humectatio] transp. MY

^[484] superfluae] om. Laur.

^[485] humiditates] humiditatis MY

^[486] quae] praem. et M om. Y

^[487] humiditates] humiditas M

^[488] vincerint] vincerit M vicerit Y

^[489] fit] fiet MY

^[490] redibit] pos. super fit Laur. om. MY

^[491] frigidum] mg. Y

^[492] et] om. Y

^[493] provenient] proveniente Y

^[494] putridae] plurime Y

^[495] Convertitur – conversione innata] mg. Y

^[496] conversione] praem. in Y

^[497] humiditatem] frigiditatem a.c. Y

^[498] velociter] velocitas Y

^[499] illud] illum Y

^[500] quod] praem. propter MY

^[501] pervenit] provenit M add. virtutem Y

^[502] illud] illum Y

^[503] subito] mg. M

^[504] humectatio – subito] mg. Y

^[505] ei] om. MY

^[506] vel proveniunt] mg. Laur. om. MY

^[507] meatibus] add. cerebri Y

^[508] quod] mg. M

^[509] ergo] om. Y

^[510] et non – passionum] mg. Y

^[511] quoniam] quandoque Y

^[512] autem] om. Y

^[513] sumuntur] sumantur Y

^[514] viderimus] videmus MY

^[515] onum] ovum MY

^[516] capitis] mg. M²

^[517] Cognitio] add. autem M

^[518] spermatis] spermalis Laur.

^[519] virtutis] fortitudinis et add. vel virtute mg. Y

^[520] et constrictionem meatus] om. Laur. mg. Y

^[521] expers] ex pars Y

^[522] vel processus] pos. super meatus Laur. om. M mg. Y

^[523] propter] add. hoc M

^[524] phisiognomios*] phiscionomici sic M phisionimici Y

^[525] homo est] transp. MY

^[526] a significatione] ad significationem Y

^[527] grossitudo] crossitudo Laur.Y

^[528] michae] micrae et add. vel elcundine mg. M

^[529] materiei] add. cerebri Y

^[530] hanc formam] transp. Y

^[531] Ex] praem. et M

^[532] illud] illum Y

^[533] sit] fit Y

^[534] magnitudine] magnitudinem Y

^[535] est non] transp. M

^[536] puris] pueris Y

^[537] cum] causa MY

^[538] ascendentis] accidentis sed pos. super ascendentis Y

^[539] sinciput] si inciput Y**

^[540] id est lafec] pos. super sinciput Laur. om. MY

^[541] ex] om. Y

^[542] vel perturbatione – sensus] mg. MY

^[543] Capitulum] om. M

^[544] add. .xv. mg. Laur.

^[545] eius] add. id est capitis mg. M capitis Y

^[546] eius figurae] transp. M

^[547] vel feci te scire] pos. super docui Laur. om. M mg. Y

^[548] almusafia] almusafata Y

^[549] almusafata] om. M

^[550] almusafata – domus] mg. Laur.MY

^[551] quadrata] quadra Y

^[552] extremitatum] praem. et Y

^[553] etiam] mg. M om. Y

^[554] quantitas] quantitatis M

^[555] eius] mg. M

^[556] doloribus] coloribus M

^[557] sumptae] assumptae MY

^[558] maiorem gravitatem] transp. M

^[559] gravitatem] add. illa M

^[560] paucitatem] paneitatem sic Y

^[561] vel sentit] pos. super tangit Laur. om. M mg. Y

^[562] aliud] illud M

^[563] accidit] acciderit M

^[564] aridi] arridi sic Y

^[565] arefaciens] aere faciens Laur.

^[566] calor] color M

^[567] incessus] add. scilicet alicuius rei M

^[568] incessus] om. M

^[569] incessus scilicet alicuius rei] mg. Laur.MY

^[570] ventosam] mg. Y [ac. calidam Y]

^[571] vel galeam] pos. super ovum Laur. mg. M om. Y

^[572] stomachi] cerebri Y

^[573] fit] om. Y

^[574] anteriori] anteriore Laur.M

^[575] parte capitis] transp. Y

^[576] posteriori] posteriore Laur.M

^[577] karabitum] carobitum Laur.

^[578] id est frenesim] pos. super carobitum Laur. om. MY

^[579] duae] om. M

^[580] dispositione] dispositionem Y

^[581] obfuscatione] add. sua MY

^[582] plumbitate] add. sua M

^[583] id est motu pupillae] pos. super pupillatione Laur. mg. M om. Y

^[584] id est] om. Laur.

^[585] id est palpitatione]  palpitatione pos. super dispositionibus Laur. mg. M om. Y

^[586] calefactionem] caliditatem MY

^[587] aeger] pos. super morti Laur. om. MY

^[588] vel scintillat] pos. super movetur Laur. mg. M om. Y

^[589] karabito] carabitho Laur.M

^[590] lethargia] lithargia sic Laur. litargia sic MY

^[591] lethargia] lithargia sic Laur.Y litargia sic M

^[592] karabito] carobito sic Laur.M

^[593] vel] id est M

^[594] vel scintillans] pos. super mobilis Laur. mg. M om. Y

^[595] maniacum] maniaticum M

^[596] id est maniacum] pos. super daemoniacum Laur. mg. M om. Y

^[597] almuber] aluber M

^[598] id est frenetici] pos. super almuber Laur. om. MY

^[599] id est – alienorum] pos. super terrefactus* Laur. mg. M

^[600] alienationem id est alguesegues] mg. Laur. om. MY

^[601] vel cogitatio] pos. super error Laur. mg. M om. Y

^[602] credulitatibus] crudelitatibus M

^[603] scilicet libidinis] pos. super concupiscientiae Laur. om. MY

^[604] alcutub] alcumbt sic Laur. alcutubunt Y

^[605] species melancoliae] pos. super alcutub Laur. mg. M om. Y

^[606] dispositionibus] add. dispositionibus sumptis et lingua mg. M²

^[607] sicut] om. Laur.

^[608] lethargiam] lithargiam sic Laur.Y litargiam sic M

^[609] sua] om. M

^[610] karabitum] carobithum sic Laur.

^[611] dominio] mg. MY

^[612] aut] praem. et Laur.

^[613] sunt] mg. Laur.

^[614] linguae colore] transp. M

^[615] scilicet oculi] pos. super Nam illud Laur. om. MY

^[616] significantur] significatur Y

^[617] elongatur] elongantur Y

^[618] eo] praem. ex M

^[619] colerae] colore Y

^[620] vel obfuscatione] pos. super tenebrositate Laur. mg. M om. Y

^[621] melancolicae] melancoliae Y

^[622] aquositatis] siccitatis Y

^[623] vel radicales] om. Laur.Y mg. M

^[624] nisi] om. Y

^[625] grossum] crossum sic Laur.Y

^[626] virtutis cerebri] mg. Y

^[627] curtum] longum et add. in aliis curtum mg. M

^[628] vel debile] pos. super curtum Laur. om. MY

^[629] huius] pos. super hoc Laur. om. MY

^[630] causa] mg. Y

^[631] glandulosae] glandolosae sic Laur. glandosae sic M

^[632] etiam] om. Y

^[633] laesiones] laesionis Y

^[634] perseverant] perseverunt Y

^[635] eis] ei Y

^[636] illud ex cerebro] ex cerebro illum Y

^[637] ingrossantur] incrossantur sic Laur.Y

^[638] fortes fiunt] transp. M

^[639]  vel radicales] pos. super principales Laur. om. MY

^[640] quibus] qui M

^[641] communicat] communicant M

^[642] cerebrum] add. et communicant M

^[643] adpropinquat] propinquant M

^[644] tunc] tamen a.c. Laur.

^[645] contingit] contingat Y

^[646] aeger] om. Y

^[647] add. in aliis aut digestiones* mg. M

^[648] sensus] om. Y

^[649] lethargia] lithargia sic Laur.Y litargia sic M

^[650] id est] om. Laur.

^[651] vel dormitione – subet] pos. super clausura oculorum Laur. mg. M om. Y

^[652] karabito] carobito sic Laur.

^[653] et] in Y

^[654] in istis sunt sedandi] om. Laur.

^[655] in istis – arteriam] om. Y

^[656] sunt sedandi – aegritudinibus] mg. M

^[657] absciditur] abscidit M

^[658] pervenientis] et perveniens M

^[659] ad velamen] mg. Y

^[660] id est diafragma] mg. Laur. om. MY

^[661] et] ad Y

^[662] sibare] cibare M

^[663] strictura] stricture Y

^[664] magis significantia sunt] transp. M

^[665] dormitationem] dormitionem Y

^[666] lethargiam] lithargiam sic Laur.Y litargiam M

^[667] patitur] partitur [a.c. patitur] Laur.

^[668] illud] praem. per Y

^[669] vel appetitus] mg. Laur. om. MY

^[670] eructuationis] eructationis Laur.

^[671] id est cordis] pos. super stomachalis Laur. om. MY

^[672] loquentur] loquimur Y

^[673] apparet] praem. et M

^[674] eius] est Y

^[675] id est stomacho] pos. super ipso Laur. om. MY

^[676] fiunt] sunt Laur.

^[677] et] om. M

^[678] cerebrum] praem. inter Laur.M

^[679] doloris] mg. [a.c. dispositionis] Y

^[680] stomachi] stomacho* Y

^[681] id est lafec] pos. super sincipite Laur. om. MY

^[682] in aliis digestionem] mg. Laur. om. MY

^[683] communicatione] praem. cum M communicationem Y

^[684] ad dexteram – doloris] mg. M

^[685] id est sumine] pos. super mirac Laur. mg. M om. Y

^[686] id est torace] om. M

^[687] id est ossibus – torace] mg. Laur.M om. Y

^[688] scilicet dolor] pos. super fit Laur. om. MY

^[689] in aliis in vertice] mg. Laur.² om. MY

^[690] sincipitis] om. M

^[691] sincipitis id est – coctura] mg. Laur.M om. Y

^[692] eveniunt] evenerint Laur.

^[693] anteriori] anteriore Laur.M

^[694] id est – pectoris] mg. Laur.M om. Y

^[695] extensionem] extensione Laur.

^[696] extensio] tensio MY

^[697] vel coram ipsa] pos. super iuxta ipsam Laur. om. MY

^[698] vel laesionis] pos. super doloris Laur. om. MY

^[699] anterioris] anterius Y

^[700] doloris principium] transp. Y

^[701] et tenduntur – posterius] mg. Y

^[702] consideravisti] considerasti Y

^[703] communicantis] communitatis Laur.

^[704] sit] fit Y

^[705] sit] fit MY

^[706] nausia] nausio sic Y

^[707] ad] a Y

^[708] tibi] mg. M

^[709] add. scilicet in secunda fen primi doctrina tertia capitulo secundo mg. M²

^[710] Capitulum] om. M

^[711] in] om. Y

^[712] aequali] aequalis Laur. aequale Y

^[713] aequali coni.] aequale codd.

^[714] est] om. M

^[715] est] sunt M

^[716] forte est] transp. Y

^[717] et mobilibus] mg. M om. Y

^[718] puritia] pueritia Y

^[719] augmenti] augmentati M

^[720] modicos] medios MY

^[721] inter] praem. aut Laur.

^[722] et planitiem] mg. M

^[723] ei] ad Y

^[724] advenit] add. ei Y

^[725] Capitulum] om. M

^[726] complexionum] compositionum M

^[727] malarum] malorum M

^[728] id est stoliditatem] pos. super alienationem Laur. om. MY

^[729] vitiorum] initiorum M

^[730] adiungamus] adiungimus Y

^[731] conditionemus] condictionemus sic Laur.

^[732] vel statuamus] pos. super conditionemus Laur. mg. M om. Y

^[733] cum] mg. Y

^[734] significationes] significationis Y

^[735] vero] enim Y

^[736] somnum facit] transp. Y

^[737] conditionem] condictionem Laur.

^[738] significatio est] transp. M

^[739] significatione] privatione Y

^[740] dominetur] iter. mg. Y

^[741] cum materia] mg. M

^[742] fluxus] mg. Y

^[743] scilicet matris] pos. super in ventre Laur. om. MY

^[744] glaucedinem] glandinem sic Y

^[745] gravitas] gravitatis MY

^[746] eius] mg. M

^[747] conditione] condictione sic Laur.

^[748] et velocitas patiendi mg. Y

^[749] intus ad palatum] pos. super reumatismi Laur. mg. M om. Y

^[750] corrize*] corize* M corice sed a.c. reumatiçe Y

^[751] vel parvam] pos. super levem Laur. mg. M om. Y

^[752] forma et est] om. Laur.

^[753] similis formae] transp. Y

^[754] dormitantis] dormitionis Laur.

^[755] Tardus] tardis Y

^[756] nativitatis] mg. Laur.²

^[757] significationes] significationis Y

^[758] et] om. Y

^[759] intus] pos. super reumatismus Laur. om. MY

^[760] subet] pos. super profunditas Laur. om. MY

^[761] in principio – eorum] mg. M

^[762] tactus] iactus sic Laur.

^[763] est] om. M

^[764] lenis] levis Y

^[765] declinantes] add. et Y

^[766] egrotativum] ergo tantium sic Y

^[767] et] om. M

^[768] abstinebit] abstinet M

^[769] id est] om. Laur.

^[770] id est almusegueses] mg. Laur.M om. Y

^[771] tarditas] praem. et M

^[772] secundum] mg. Laur.

^[773] conditiones] condictiones sic Laur.

^[774] sunt] om. Laur.

^[775] id est – perveniet] om. Laur.Y

^[776] apertio viarum] transp. M

^[777] vel stolidus] pos. super tardus Laur. om. MY